اقتصاد چرخشی مفاهیم پایه، تئوری‌ها و تجربه‌ها | تمام فصول
- دکتر سید حسین سجادی‌فر
- مسعود خشائی
- علی اصغر قانع
- محمد داودآبادی
در مقاله حاضر ضمن معرفی کتاب ارزشمند “اقتصاد چرخشی مفاهیم پایه، تئوری‌ها و تجربه‌ها” فصل اول کتاب به‌صورت رایگان برای علاقه‌مندان به این حوزه قرار داده شده است.
یادداشت | اقتصاد چرخشی
اقتصاد چرخشی،یکی از زیرشاخه‌های نوین علم اقتصاد است که در اواخر قرن بیستم پایه‌گذاری شده است. فلسفه‌ی وجودی این نگرش جدید در اقتصاد را می‌توان در بی توجهی برخی از کشورها در لحاظ نکردن آثار اجتماعی استفاده از منابع طبیعی در تولید، مانند آلودگی و تخریب محیط زیست و اکوسیستم‌ها، کاهش منابع طبیعی محدود و… باید جست‌وجو کرد.
اقتصاد چرخشی از منظر طراحی اولیه‌ی فرآیندهای تولید کالاها، به تجدید پذیری ضایعات تولید و زباله‌ها می‌پردازد و هدف نهایی آن، تامین، حفظ و نگهداری کالاها و مواد اولیه‌ی تولید در بیشترین سطح مطلوبیت و بهره وری بهینه از عامل‌های تولید است.
اقتصاد چرخشی :
توجه به مسایل اقتصادی به ویژه اقتصاد چرخشی، می‌تواند بخشی از چالش‌های صنعت با محیط زیست را که ارتباط متقابل و مستقیمی با صنعت آب و فاضلاب دارد و برخی تنگناهای مرتبط با ارزش افزوده‌ی منابع اقتصادی را مرتفع سازد. هم چنین اهمیت به مولفه‌های اقتصاد چرخشی در صنعت آب و فاضلاب، به دلیل ویژگی‌های منحصر به فرد حاکم بر آن و ارتباط متقابل فرآیندهای تامین و توزیع آب و جمع آوری و دفع فاضلاب با محیط زیست و از سویی ارتباط محیط زیست با اقتصاد چرخشی (کاهش آلودگی و بازیافت ضایعات)، می‌تواند در زمینه‌های گوناگون این صنعت تاثیرگذار باشد.
با گذشت بیش از ربع قرن از سازمان دهی صنعت آب و فاضلاب با ساختاری جدید، متاسفانه مسایل فنی، مهندسی و بهره برداری تامین و توزیع آب و جمع‌آوری فاضلاب بر مسایل اقتصادی آن چیره است. هر چند با شروع دهه‌ی 1390 فعالیت‌های ارزنده‌یی در اهمیت دادن به مسایل اقتصادی در این صنعت انجام شده است، ولی تا نیل به نقطه‌ی مطلوب فاصله‌ی زیادی وجود دارد.
این کتاب به همت و تلاش جمعی از کارشناسان شرکت آب و فاضلاب کشور و با هدف آشنایی با مفاهیم پایه، تئوری‌ها، نظریه‌ها و سیاستگذاری‌های اقتصاد چرخشی، از دو منظر نظری و کاربردی و بر اساس آخرین‌یافته‌های آن و تجربه‌های موفق برخی از کشورها و موسسات غیردولتی تهیه و تدوین شده است.
ضمن ارج نهادن به تلاش نویسندگان کتاب، از مدیران و کارشناسان حوزه‌ی معاونت برنامه ریزی و منابع انسانی و مرکز تحقیقات و خودکفایی شرکت آب و فاضلاب استان هرمزگان، به پاس حمایت‌ها و تلاش ایشان در به ثمر رسیدن این کتاب تشکر و قدردانی می‌کنیم.
پیشانی کار | حرکت از اقتصاد خطی به سمت اقتصاد چرخشی
نظام اقتصاد خطی با جریان تولید، مصرف و دور ریز، طیف گسترده‌یی از مولفه‌های اقتصاد خرد و کلان، مهندسی و منابع طبیعی را در بر می‌گیرد و بر آن است تا خواسته‌ها و نیازهای نامتناهی جوامع بشری را در مقابل محدودیت‌ها برآورده سازد. در واقع، فلسفه‌ی علم اقتصاد، تصمیم گیری بهینه در استفاده از حداقل منابع تولید در مقابل حداکثر تولید است.
هر چند در اقتصاد خطی، بهینه‌یابی در زمینه‌های گوناگون تصمیم گیری، هدف آرمانی است، اما در آن استفاده از ضایعات تولید، بازیابی زباله‌های حاصل از مصرف و تخریب و آلودگی محیط زیست، به جد لحاظ نمی‌شود. این رویکرد منفی در توسعه، پس از دهه‌ی 1940 آسیب‌های جدی متعددی بر محیط زیست هم چون پدیده‌ی گرمایش کره‌ی زمین، تغییرات محسوس آب و هوایی، نابودی برخی از گونه‌های گیاهی و جانوری را به همراه آورده است.
در آغاز دهه‌ی 1970 کشورهایی مانند چین، آلمان و اتحادیه‌ی اروپا و برخی موسسه‌های غیردولتی، فعالیت‌های علمی‌و عملیاتی ارزنده‌یی را در انجام فعالیت‌های اقتصادی و در عین کاهش آلودگی و تخریب محیط زیست، استفاده‌ی مجدد از ضایعات تولید و زباله‌ها انجام داده اند، که منجر به شکل گیری دانش جدید اقتصاد چرخشی شد.
در اقتصاد چرخشی، برنامه ریزی، منابع، تهیه، تولید، بازفرآوری و طراحی، به عنوان فرآیند و خروجی برای به حداکثر رساندن عملکرد اکوسیستم و رفاه بشری مد نظر است.
در سطح جهانی، اقتصاد چرخشی سابقه‌ی اندکی دارد و در این زمینه، مطالعات و منابع محدود و پراکنده‌یی در خارج و داخل کشور انجام شده است.
این کتاب در بردارنده‌ی مطالب، نوشتارها، تجربه‌های میدانی کشورها و موسسه‌های غیردولتی پیرامون اقتصاد چرخشی، با رویکرد محیط زیست و صنعت آب و فاضلاب است و در آن ابتدا، موضوع-های مرتبط با مفاهیم پایه، تئوری‌ها و مبانی نظری اقتصاد چرخشی، بیان و در منظر نقد و بررسی قرار گرفته است و سپس تجربه‌های موفق مدیریتی برخی از کشورها و سازمان-های مستقل در استقرار و به کار گیری این شیوه بیان شده و بر آن است تا خوانندگان محترم را با مبانی پایه، کارکردها و مزایای اقتصاد چرخشی با بیان مصداق‌های عملی و تجربه‌های موفق آشنا سازد.
- نگارندگان لازم می‌دانند از آقای مهندس امین قصمی مدیر عامل محترم شرکت آب و فاضلاب استان هرمزگان، آقای دکتر منصور توسلی معاون برنامه ریزی و بهبود مدیریت و سرکار خانم دکتر سمیه انگبینی رییس گروه تحقیقات آن شرکت مراتب سپاس و قدردانی خود را ابراز دارند.
- هم چنین تشکر و تقدیر از دفتر تحقیقات، توسعه‌ی فنآوری و ارتباط با صنعت شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور به ویژه آقایان مهندس احمد سیاحی و مهندس احمد‌یعقوبی که پشتیبان به انجام رسیدن این اثر بوده اند، بر نگارندگان واجب است.
- نویسندگان این اثر امید آن دارند که کاستی‌های احتمالی نوشتارهای این کتاب، با دقت نظر و راهنمایی خوانندگان محترم، در چاپ‌ها و نوشتارهای بعدی اصلاح شود و مقبول خاطر و راهنمایی برای اصلاح و پیشبرد امور اقتصادی شرکت‌های آب و فاضلاب، دانشجویان و سایر علاقه مندان به مباحث اقتصادی آب و فاضلاب قرار گیرد.
سیدحسین سجادی‌فر، مسعود خشائی، علی اصغر قانع ، محمد داودآبادی (تابستان 1397)
تئوری‌ها و مبانی نظری اقتصاد چرخشی
فهرست مطالب
بخش اول
تئوری‌ها و مبانی نظری اقتصاد چرخشی
فصل اول:
واژه‌های مرتبط با اقتصاد چرخشی
فصل اول: واژه‌های مرتبط با اقتصاد چرخشی
در این فصل، عبارت‌ها و اصطلاح‌های تخصصی که در تدوین این کتاب به کار رفته است، منطبق بر تعریف‌های ارایه شده از سوی مراجع قانونی بین‌المللی، گزارش دفتر برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، مجموعه دستورعمل‌های کمیسون اروپا، قانون انتقال انرژی رشد سبز کشور فرانسه (2013)، مجموعه استانداردهای بین‌المللی ایزو 14000 (نظام مدیریت زیست محیطی)، ایزو 5000 (نظام‌های مدیریت انرژی)، ایزو 9000 (نظام مدیریت کیفیت)، مرکز آمار ایران و سازمان برنامه و بودجه کشور آورده شده است.
یادآوری می‌شود که تعریف‌های آمده در ذیل هر واژه، به صرف در قالب مباحث این کتاب بوده و ممکن است در سایر علوم و رشته‌های مختلف دیگر، تعریف‌های دیگری از واژه‌های گفته شده ارایه شود.
فصل دوم:
- اصول و مبانی نظری
- سرآغاز
- اقتصاد
- اقتصاد چرخشی
- اقتصاد چرخشی از دیدگاه نهادهای بین المللی و موسسه‌های غیردولتی موسسه‌ی آلن مک آرتور
- آژانس محیط زیست، مواد و انرژی فرانسه
- موسسه‌ی محیط زیست، توسعه‌ی پایدار و توسعه‌ی اقتصادی
- مونترآل کانادا
- کمیسیون اروپا و آژانس محیط زیست اروپا
- انیستیتوی اداره‌ی آموزش و پرورش مدرسه‌ی بازرگانی کانادا
- موسسه‌ی اکسنجر
- سازمان توسعه‌ی صنعتی ملل متحد
- پیشینه‌ی اقتصاد چرخشی
- برخی مفاهیم مرتبط با اقتصاد چرخشی
- اقتصاد خطی
- حرکت از اقتصاد خطی به اقتصاد چرخشی
- اصول اقتصاد چرخشی
- حذف ضایعات
- انعطاف پذیری از طریق تنوع سازی کالاها
- استفاده‌ی انرژی‌های تجدید پذیر
- تفکر نظام مند
- تفکر در سیر نزولی
- اصول اقتصاد چرخشی
- حفظ و افزایش منابع طبیعی
- استفاده‌ی بهینه از منابع تولیدی
- افزایش اثربخشی
- اقتصاد چرخشی و محیط زیست
- محرکان تغییر اقتصاد چرخشی
- روندهای تقاضا
- روند عرضه‌ی کالاها
- اجرای اقتصاد چرخشی در بنگاه‌های اقتصادی
- منابع مورد استفاده
- پی نوشت
خلاصه و دانلود فصل دوم
فصل دوم
اصول و مبانی نظری
امروزه اقتصاد خطی که در آن فرض می‌شود، مقادیر نامشخص و نامحدودی از منابع طبیعی وجود دارند و محیط‌زیست ظرفیت نامحدودی برای جذب ضایعات، زباله‌ها و آلودگی‌های محیط زیستی را دارد، به طور کامل مردود شده است.
این رویکرد و هم چنین مولفه‌هایی مانند رشد جمعیت و گسترش شهرنشینی، کاهش منابع طبیعی، آلودگی محیط زیست و گرمایش کره زمین، بحران‌های مالی جهانی، رقابت، رشد اقتصادی برخی کشورها و به دنبال آن عواقب منفی محیط زیستی و… سبب پیشنهاد اقتصاد چرخشی (اقتصاد مدور) توسط نهادهای بین المللی، سازمان ملل متحد، برخی موسسات تحقیقاتی غیردولتی و دولت‌ها شده، که در آن ظرفیت مصرف انرژی (به خصوص سوخت‌های فسیلی) و مواد خام طبیعی کاهش یافته است.
اقتصاد چرخشی، مدل تولید و مصرف پایدار است و اساسا با مدل اقتصاد خطی متفاوت است. رویکرد اقتصاد چرخشی نتیجه طبیعی محدودیت تولید خطی منابع طبیعی محدود، آلودگی و تخریب بیش از حد محیط زیست و حجم بی اندازه مصرف انرژی‌های فسیلی است.
اقتصاد چرخشی به عنوان چرخه‌ها‌یی متنوع، پیشرفت‌های اقتصاد را با حمایت و حفاظت از منابع طبیعی و شرایط محیطی کسب و کار (منطقه یی، ملی و بین المللی) متعادل میکند و تازه ترین تلاش برای نمایش یکپارچه سازی فعالیت‌های اقتصادی و محیطی در راستای توسعه پایدار ارایه می‌دهد.
فصل سوم:
- مزایا و فرصت‌ها
- مزایای اقتصاد چرخشی
- نمونه فرصت‌های اقتصاد چرخشی
- اقتصاد چرخشی،یک فرصت چند میلیاردی
- صرفه جویی در انرژی، مواد اولیه و حیاتی
- کاهش نوسان‌های قیمت و ریسک تامین مواد اولیه و حیاتی
- نوآوری
- پتانسیل اشتغال زایی
- حاصلخیزی زمین و سلامت خاک
- ماندگار برای اقتصاد انعطاف پذیر
- منابع مورد استفاده
خلاصه و دانلود فصل سوم
در سال‌های اخیر نتایج مطالعه‌های انجام شده، نشان می‌دهد که اقتصاد چرخشی مزیت‌های اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی فراوانی دارد و در سطح خرد و کلان، از مزیت‌های راهبردی و عملیاتی برخوردار است و فرصتی چند‌تریلیون دلاری، با پتانسیلی بالا، برای نوآوری، اشتغال زایی و رشد اقتصادی به همراه دارد (گزارش موسسه ی آلن مک آرتور، 2013). در 150 سال گذشته، تحولات صنعت تحت سلطه ی اقتصاد خطی بوده است که در آن کالاها از مواد اولیه تولید، فروخته و مصرف و سپس به عنوان پسماند دور ریخته یا سوزانده می‌شدند.
در مواجهه با افزایش نوسان‌های شدید اقتصاد جهانی (مانند بحران نفتی اوایل دهه ی 1970) و آشکارتر شدن نشانه‌های کاهش منابع طبیعی، نیاز به یک مدل اقتصادی جدید، بیشتر احساس شد. جست و جو برای پیشرفتی چشم گیر در عملکرد منابع در سطح اقتصاد، واحد‌های تولیدی را به سوی شیوههای استفاده ی مجدد از کالاهای مصرف شده یا قطعات آن‌ها و احیای بیشتر مواد، انرژی و نیروی کار سوق داد. اقتصاد چرخشی، طراحی سامانه یی صنعتی با رویکرد محیط زیستی و با هدف‌های کاهش مصرف مواد اولیه و بازیافت کالاها پس از مصرف است. صرفه‌جویی در مصرف مواد اولیه و انرژی از مزایای انتقال اقتصاد خطی به چرخشی است.
فصل چهارم:
- مفاهیم پایه در اقتصاد چرخشی
- سرآغاز
- توسعه‌ی پایدار
- انتقال زیست محیطی
- اقتصاد سبز
- اقتصاد عملکردی
- تفکر چرخه‌ی عمر محصول
- گهواره به گهواره
- ارزش‌های مشترک
- محیط زیست صنعتی (اکولوژی صنعتی)
- شهرهای سازگار با محیط زیست (اکو سیتی)
- شهرهای هوشمند
- پارک‌های صنعتی اکولوژی
- تولید کننده‌ی مسؤولیت پذیر
- طراحی محیط زیستی
- نقشه برداری تفکر اقتصاد چرخشی
- منابع مورد استفاده
- پی نوشت
خلاصه و دانلود فصل چهارم
اقتصاد چرخشی هم چون بسیاری از علوم بر پایه اصول و مفاهیم متنوعی در طول زمان و توسط تلاش مستمری بسیاری از صاحب‌نظران شکل و توسعه یافته است. اقتصاد چرخشی شامل مجموعه فهرستی از مفاهیم محیط زیست، اقتصاد، کسب و کار و… تعریف شده در رشته‌های نظری توسعه پایدار، محیط زیست، اقتصاد سبز و اقتصاد عملکردی است و در آن مفاهمی هم چون، تفکر چرخه عمر محصول، تفکر گهواره تا گهواره، ارزش‌های مشترک، محیط زیست صنعتی، تولید‌کننده مسؤولیت‌پذیر و طراحی محیط زیستی (طراحی اکولوژی) نهفته است که مفهومی ساختاری را برای درک بهتر اقتصاد چرخشی ارایه میدهند.
مفاهیم اقتصاد چرخشی جنبه بنیادی و زیر بنایی دارند. درک مفاهیم و شناخت آن‌ها به دلایل مفهومی سبب سهولت استقرار و اجرای اقتصاد چرخشی می‌شود. نظر به اهمیت این مفاهیم در درک بهتر اقتصاد چرخشی، به تفصیل پیرامون هر یک از موارد گفته شده، در این فصل بحث می شود. هم چنین در پی‌نوشت شماره 1-4 نیز خلاصه آمیزه‌های مفاهیم مرتبط با اقتصاد چرخشی به اختصار ارایه شده است.
فصل پنجم:
- فرآیندها و محدودیت‌ها
- سرآغاز
- فرآیندهای اقتصاد چرخشی
- بازیافت
- استفاده‌ی موثر از منابع تولیدی
- استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر
- بازتولید، نوسازی و استفاده‌ی مجدد
- افزایش طول عمر محصول
- محصول به عنوان‌یک خدمت
- اشتراک گذاری مدل‌ها
- تغییر در الگوهای مصرف
- محدودیت‌های اقتصاد چرخشی
- منابع مورد استفاده
- پی نوشت
خلاصه و دانلود فصل پنجم
فرآیندهای اقتصاد چرخشی
مفهوم اقتصاد چرخشی، فرآیندهای اصلی را که تحت تاثیر آن قرار دارند، شناسایی میکند. این فرآیندها، توسط بنگاهها و کشورها اتخاذ میشوند و قادرند تاثیرات اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی به همراه داشته باشند. در سطح کسب و کار، این فرآیندها نشان دهنده شیوههای گوناگون چرخشی است که بنگاهها برای حرکت از مدل کسب و کار خطی، به مدل چرخشی با ارایه یک کالا یا خدمت چرخشی انجام میدهند. گروه تحقیقاتی موسسه آلن مک آرتور، در راستای اقتصاد چرخشی هشت فرآیند زیر را که به سه دسته کلان تقسیم میشوند، شناسایی کرده است (شکل شماره 1-5):
استفاده از منابع تولیدی کمتر.
حفظ بیشترین ارزش افزوده مواد اولیه و کالاهای تولیدی.
تغییر در الگوهای مصرف.
فصل ششم:
- کاربرد در عمل و سیاست
- سرآغاز
- کاربرد اقتصاد چرخشی در بخش‌های مختلف و اثرات مورد انتظار
- کاربرد اقتصاد چرخشی در عمل و سیاست
- نمونه محصولات چرخشی
- خودرو سازی رنو
- شرکت ریکو
- شرکت فلیپس
- شرکت ودافن
- هلدینگ اچ.اند.ام
- شرکت‌ترینا سولار
- صنایع لبنی مولر وایزمن
- پالایشگاه نفتی پرال-گاز-لیکوید قطر
- استفاده از کنتور هوشمند در شهر‌هاور فرانسه
- زیست توده در شهر بیلوند (دانمارک)
- مدیریت زباله در شهر لندن
- منابع مورد استفاده
خلاصه و دانلود فصل ششم
این بخش مجموعه نمونه‌هایی از نحوه استفاده از فرآیندهای اقتصادی چرخشی را در بخش‌های گوناگون و پیامدهای مورد انتظار آن‌ها را ارائه می‌دهد. جدول شماره 6-1 شمای کلی از بخش‌هایی را که می‌توان از آن فرآیندهای اقتصاد چرخشی در آن‌ها استفاده کرد، بیان می‌دارد. اطلاعات جدول زیر نقطه شروعی از عرضه نمونه‌هایی از چگونگی کارکد چرخشی در بنگاهها که از نتایج مطالعات گروه‌های تحقیقاتی به‌دست آمده است.
فصل هفتم:
- ارزشیابی شاخص‌ها
- سرآغاز
- اندازه گیری چرخشی (سنجش)
- توسعه‌ی شاخص‌های اقتصاد چرخشی
- تجزیه و تحلیل شاخص‌های اقتصاد چرخشی
- سطح خرد
- سطح میانه
- سطح کلان
- بازبینی شاخص‌های اقتصاد چرخشی
- شاخص‌های موسسه‌ی آلن مک آرتور
- شاخص‌های جمهوری خلق چین
- شاخص‌های ارزشیابی اقتصاد چرخشی کمیسیون اروپا
- شاخص‌های ارزیابی اقتصاد چرخشی سازمان ملل متحد
- شاخص‌های ارزیابی سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی
- تجزیه و تحلیل شاخص‌های اصلی
- شاخص‌های اقتصاد چرخشی بهره وری منابع
- شاخص‌های جنبه‌های زیست محیطی
- شاخص‌های فرصت‌های اقتصادی
- جنبه‌های اجتماعی شاخص‌ها
- منابع مورد استفاده
خلاصه فصل هفتم و دانلود
یکی از این ابزارهای مدیریتی برای شناسایی انجام وظایف، استفاده بهینه از منابع، افزایش کارآمدی و در نهایت نظارت و اثربخشی، سامانه‌های ارزشیابی است که از مهم‌ترین وظایف آن شناسایی میزان تحقق هدف‌ها، ارتقای بهره‌وری و تامین نیازهای اطلاعاتی صحیح و به موقع است. ارزشیابی، ابزاری کارآمد است که زمینه را برای آگاهی از وضعیت گذشته و برنامه‌ریزی برای آینده را فراهم میکند و از طریق آن نقاط ضعف و قوت شناسایی، اقدام‌های اصلاحی مناسب برای بهبود عملکرد، اتخاذ راهبردهای شایسته، بهینه‌سازی فعالیت‌ها، بهره‌جویی سرمایه‌گذاری‌ها و در نهایت هدف‌های ذی‌نفعان فراهم می‌آورد. مهم‌ترین اصل ارزشیابی عملکرد، انتخاب شاخص‌های بهینه با توجه به شرایط محیطی (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و…) است که در این زمینه از شاخص‌ها و شیوههای مختلفی استفاده می‌شود.
یکی از موضوعات بحث برانگیز اقتصاد چرخشی، ارزشیابی مولفه‌های موفقیت استقرار و اجرایی از جنبه‌های گوناگون و شیوه شناسایی و ارزشیابی با توجه به تنوع شاخص‌ها است. در این فصل شیوه‌ها و شاخص‌های ارزشیابی اقتصاد چرخشی نقد و بررسی شده است.
بخش دوم
نمونه تغییرات عملیاتی اقتصاد چرخشی
فصل هشتم:
- اتحادیه‌ی اروپا
- سرآغاز
- رویکردهای اقتصاد چرخشی در اتحادیه‌ی اروپا
- سلسله مراتب مدیریت زباله
- تاثیر اقتصاد چرخشی بر فعالیت‌های اتحادیه‌ی اروپا
- اثرات اقتصادی
- اثرات محیط زیستی
- اثرات اجتماعی
- منابع مورد استفاده
خلاصه فصل هشتم و دانلود
کمیسیون اروپا هدف اقتصاد چرخشی را ایجاد جامعه‌ای پایدار، از طریق تغییر جریان‌های اقتصادی تعریف کرده است. این کمیسیون بسته جدید اقتصادی چرخشی را تصویب کرد که شامل پیشنهادهای تعدیل قانون زباله‌ها و تبدیل این اتحادیه به یک جامعه مداربسته، با کم‌ترین حجم تولید زباله است و هدف آن تحرک بخشیدن به کشورهای عضو این اتحادیه برای حرکت در مسیر اقتصاد چرخشی، رشد پایدار اقتصادی و ایجاد شغل‌های جدید است.
اقتصاد خطی سبب آسیب‌های زیست‌محیطی به‌ویژه در کشورهایی که به‌سرعت درحال‌رشد و توسعه اقتصادی هستند، شده است. اقتصاد چرخشی راه‌حلی برای تداوم توسعه اقتصادی بدون تاثیر منفی بر سلامت محیط‌زیست و جوامع بشری است. اتحادیه اروپا بر این عقیده است که مدل‌های اقتصادی خطی که بر پایه مصرف منابع و انتشار مواد آلاینده¬ در محیط‌زیست قرار دارد، پایدار نبوده و دوامی نخواهد داشت.
بحران‌های جهانی اقتصادی، افزایش بهای مواد اولیه و آگاهی از تاثیرات منفی انسان بر محیط‌زیست، همگی سبب شدند تا اقتصاد چرخشی، همپای مسائل سیاسی، در زمره برنامه‌های راهبردی این اتحادیه قرار گیرد و معیارهای اقتصاد چرخشی در سیاست‌های محیط زیستی و اقتصادی هویدا و برنامه‌های متنوعی در چشم‌انداز اروپای 2020 الی 2050 برای استفاده بهینه از منابع طبیعی تدوین شود.
فصل نهم:
- آلمان
- سرآغاز
- اقتصاد چرخشی آلمان
- سیاست‌های مدیریت زباله در آلمان
- بازیابی ضایعات و دفع پسماندها
- بازیافت زباله‌های مواد بسته بندی محصولات
- زباله‌های بیولوژیکی (زیستی)
- بازیافت زباله‌های الکتریکی و تجهیزات الکترونیکی
- بازیابی باتری‌های مصرفی
- فاضلاب شهری
- مشکلات امروز و توسعه‌ی فردا
- منابع مورد استفاده
فصل نهم | اقتصاد چرخشی آلمان
این کشور بعد از ایالات متحده¬ی آمریکا و ژاپن، سومین قطب صنعتی جهان و بزرگ¬ترین کشور صنعتی اروپا است. آلمان پرجمعیت‌ترین کشور اروپا و ثروت‌مندترین عضو اتحادیه‌ی اروپا، موتور محرک اقتصادی حوزه‌ی پولی یورو محسوب می‌شود. جمهوری فدرال آلمان یکی از اعضای کشورهای گروه هشت و گروه پنج و از بنیان‌گذاران اصلی اتحادیه‌ی اروپا است. این کشور از منظر درآمد سرانه، رتبه‌ی پنجم جهان را دارد. از بین ۵۰۰ شرکت بزرگ دنیا، ۳۷ شرکت آلمانی هستند. سهم هر یک از بخش‌های صنعت، خدمات و کشاورزی در اقتصاد ملی آلمان، به ترتیب 70 ، 29 و یک درصد است.
بیش¬تر تولیدات آلمان، کالاهای مهندسی به ویژه صنایع الکتریکی، مکانیکی، خودروسازی، مواد شیمیایی، منسوجات، هوا فضا، غذایی و وسایل نقلیه است. آلمان یکی از کشورهای پیشرو در اقتصاد چرخشی، رشد سبز و حفاظت از محیط زیست است و در این زمینه پس از تصویب قوانین متعدد و انجام برخی از فعالیت¬های عملیاتی، به نتایج قابل ملاحظه¬یی دست یافته است. تدوین و تصویب مدیریت ضایعات در آلمان از سال 1990 در بستر چرخه¬ی مواد و در چارچوب مستندات و الزامات پیمان کیوتو برای اتحادی¬ اروپا به اجرا درآمد.
فصل دهم:
- فرانسه
- سرآغاز
- اقتصاد چرخشی در فرانسه
- شاخص‌های ارزیابی عملکرد اقتصاد چرخشی
- سرانه مصرف مواد داخلی
- بهره وری منابع تولیدی
- برچسب‌ها و اظهاریه‌های زیست محیطی
- برچسب‌های زیست محیطی اتحادیه‌ی اروپا
- برچسب‌های زیست محیطی فرانسه
- پروژه‌های بوم شناسی و منطقه‌یی
- اشتراک گذاری خودروها
- زباله‌های مواد غذایی
- هزینه‌های تعمیر و نگهداری خانوارها
- حجم زباله‌ها برای دفن
- استفاده از مواد خام قابل بازیافتی در فرآیندهای تولیدی
- اشتغال در اقتصاد چرخشی
- اقتصاد چرخشی فاضلاب فرانسه
- منابع مورد استفاده
فصل دهم | اقتصاد چرخشی فرانسه
فرانسه بزرگ‌ترین کشور اروپای غربی و اتحادیه اروپا و سومین کشور بزرگ قاره اروپا است. جمعیت این کشور در حال حاضر ۶۷ میلیون نفر است که در رتبه دومین کشور پرجمعیت اتحادیه اروپا پس از آلمان قرار دارد. این کشور پنجمین اقتصاد بزرگ جهان و از نظر برابری قدرت خرید، در رتبه هفتم جهان قرار دارد. از منظر استانداردهای بین‌المللی، فرانسه یکی از کشورهای پیشرو است و در چندین نهاد بین‌المللی مانند گروه هشت، گروه بیست، سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و سازمان تجارت جهانی عضویت دارد و یکی از کشورهای پیشرو در تاسیس اتحادیه اروپا به شمار می‌رود.
فرانسه یکی از نخستین کشورهایی است که در سال ۱۹۷۱ وزارت‌خانه‌‌ای در ارتباط با محیط‌زیست تاسیس کرد. این کشور رتبه هفدهم تولید دی‌اکسیدکربن در جهان را دارد و از این نظر در کنار کشورهای کم‌جمعیت مانند کانادا و استرالیا جای گرفته است. بر پایه گزارش دانشگاه‌های ییل و کلمبیا (2012)، فرانسه ششمین کشور آگاه و هشیار در زمینه محیط‌زیست است (سال 2011 رتبه هفتم).
در این کشور اقتصاد چرخشی برای نخستین بار در دهه 1970 ظاهر شد و یک نظام اقتصادی مبتنی بر مبادله است که سبب استفاده از شیوههای تولیدی در هر مرحله از چرخه عمر محصول (کالاها و خدمات)، کاهش اثرات محیط زیست، افزایش بهره‌وری منابع تولیدی و بهبود سلامت جامعه می‌شود.
فصل یازدهم:
- ژاپن
- سرآغاز
- اقتصاد چرخشی ژاپن
- قوانین و مقررات
- مدیریت زباله‌ها و ضایعات
- شهرهای محیط زیستی
- شهرهای محیط زیست و ابتکار عمل شهرهای آینده
- شهرهای زیست توده (بیوماس) و زیست توده‌ی صنعتی
- شهرهای هوشمند
- کنترل آلودگی در ژاپن
- استفاده از پساب و لجن فاضلاب در ژاپن
- تولید بیوگاز در شهر هیروشیما
- پروژه‌ی گاسیون در شرکت فاضلاب شهر توکیو
- پروژه‌ی بیوگاز برای سوخت خودرو و گاز شهری در شهر کوبه
- نکات برجسته
- تولید برق توسط هیدروژنراتور
- تولید برق در تصفیه خانه‌های برق
- توجه به حسابداری زیست محیطی
فصل یازدهم | اقتصاد چرخشی ژاپن
در سال ۲۰۱۰ ژاپن، سومین قدرت اقتصادی دنیا پس از ایالات متحده آمریکا و چین بوده است و در قاره آسیا رتبه دوم را پس از چین دارد. ژاپن یکی از اعضای گروه کشورهای جی هشت بوده و نخستین شریک تجاری ایالات متحده¬ به لحاظ حجم مبادلات تجاری و اقتصادی است. این کشور منابع طبیعی بسیار محدودی دارد و بیشتر جزیره‌های آن کوهستانی و خاک آن‌ها آتشفشانی است که فاقد منابع نفتی و معدنی است و بیشتر مواد اولیه و معدنی را از سایر کشورها وارد میکند. با توجه به سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای که در فنآوری‌های پیشرفته انجام شده، ژاپن به عنوان یکی از پیشگامان صنعت و فنآوری دنیا شناخته شده است.
این کشور یکی از پیشگامان اقتصاد چرخشی است که فعالیت‌های طراحی و استقرار اقتصاد چرخشی را از اوایل دهه 1990 با تصویب قوانین متعددی آغاز کرد. ضرورت توجه به اقتصاد چرخشی در ژاپن به محدودیت‌های منابع طبیعی، زمین، تراکم جمعیت زیاد، توسعه صنعتی، تخریب محیط‌زیست، اتکای این کشور به واردات مواد اولیه و خام و… است. اقدام‌های دولت در راستای استقرار اقتصاد چرخشی در ژاپن بسیار اثربخش و کارآمد بوده است، به‌طوری‌که در حال حاضر یکی از کشورهای موفق در استفاده از سامانه¬های اقتصاد چرخشی است و توانسته موفقیت¬های متعددی را در این زمینه کسب کند. مهم‌ترین دلایل موفقیت این کشور در اقتصاد چرخشی، تصویب و اجرای قوانین متعدد، همکاری و مساعدت شهروندان با دولت، برنامه¬ریزی مدون حکومت‌های محلی و منطقه‌ای، همکاری مشترک دستگاه‌هایی اجرایی دولتی است.
فصل دوازهم:
- چین
- سرآغاز
- اقتصاد چرخشی چین
- قانون‌ها و آیین نامه‌ها
- راهبردهای اقتصاد چرخشی
- استقرار اقتصاد چرخشی
- مشکلات استقرار اقتصاد چرخشی
- اهمیت اقتصاد چرخشی در آینده‌ی چین
- اهمیت راهبردهای توسعه‌یی اقتصاد چرخشی
- سطوح اقتصاد چرخشی
- ارزیابی اقتصاد چرخشی
- رشد اقتصاد چرخشی در برخی شهرهای چین
- مشکلات و تنگناهای اجرای اقتصاد چرخشی
- بهره‌ی نهایی
- منابع مورد استفاده
فصل دوازدهم | اقتصاد چرخشی چین
چین (جمهوری خلق)، در شرق آسیا واقع شده و با بیش از 1.3 میلیارد نفر، پرجمعیت‌ترین کشور جهان است و در قالب نظام تک‌حزبی اداره می‌شود. این کشور، یکی از سریع‌ترین رشدهای اقتصادی چهان را داشته و در حال حاضر بزرگ‌ترین صادرکنندگان و دومین واردکننده‌های کالا است و بر پایه تولید ناخالص داخلی، دومین اقتصاد بزرگ جهان را دارد.
اقتصاد چین از زمان تشکیل (1949) تا سال ۱۹۷۸ بر اقتصاد دستوری (دولتی) تمرکز داشت و پس از آن به‌سوی اقتصاد نظام بازار تغییر مسیر داد و در حال حاضر، اقتصاد بازار بر مبنای مالکیت خصوصی دارد. دولت هنوز بر بخش‌های راهبردی زیربنایی تولید انرژی و صنایع سنگین (تسلط دارد، اما سرمایه‌گذاری خصوصی به سرعت در حال افزایش است. بر پایهٔ گزارش صندوق بین‌المللی پول (2012)، رشد سالانهٔ تولید چین معادل مجموع رشد اقتصادی کشورهای گروه ۷ بوده است.
در چند دههٔ اخیر، آلودگی و تخریب محیط‌زیست با رشد اقتصادی شتابان چین همراه سطوح شد و مشکلان زیست‌محیطی بزرگی را برای این کشور ایجاد کرده است. بااین‌وجود چین یکی از کشورهای پیشرو در استقرار اقتصاد چرخشی است و در این زمینه پس از تدوین و تصویب قوانین متعدد فعالیت‌های ارزنده‌ای انجام داده که در این فصل نقد و بررسی شده است.