امروزه مسئله آب بیش و پیش از این‎که مسئله‌ای ناشی از کمیابی آب باشد تا از طریق راه ‎کارهای مهندسی و سازه‌ای مرتفع شود، ناشی از ضعف در نظام سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری و اقتدار در اجرای تصمیمات و قوانین است.

تعارضات در مدیریت بحران آب

در شرایطی که فشار بر منابع آب در اثر افزایش جمعیت، تحولات اجتماعی اقتصادی و تغییرات آب و هوایی به یکی از دغدغه‌های اصلی جوامع کنونی تبدیل شده است، در کنار کمیت و کیفیت آب، تضادهای بین بخشی در مدیریت بحران، چالش‌برانگیز شده است.

تعارضات بین منافع و ماموریت‌های بخشی از یک طرف و تاکید بر نگاه بخشی در حل مسائل از طرف دیگر، بروز پیامدهای مخربی را به ‎بار آورده که حیات جامعه را به‎ خطر انداخته است.

‌به‎گونه‌ای که ایجاد ساز و کاری برای همگرا کردن رویکردها و هماهنگی در تدوین و اجرای اثر بخش سیاست‌‌های مشترک درجهت رفع این تضاد‌ها، با جلب مشارکت همه گروه‌های اثرگذار و اثرپذیر جامعه از این سیاست‌ها اجتناب‌ناپذیر است.

بازساخت حکمرانی آب در ایران نیازمند برنامه‌ریزی راهبردی موثر برای تخفیف و مدیریت مناقشات بین ذی‌نفعان با فراهم کردن بستر مناسب گفت‌وگو بین افراد تصمیم‌ساز و تصمیم‌‌گیر و گروه‌های اجتماعی صاحب ‌‎تاثیر و متحمل تاثیر است.

بیشتر بخوانید: مدیریت مصرف آب ضرورت توسعه پایدار

حل مسئله آب و محیط زیست در ایران بر عهده چه نهادی است؟

از این‎رو، حل مسئله پیچیده و وخیم آب و محیط ‌زیست ایران در گرو وحدت و هم‎دلی و هماهنگی اثربخش بین نهادهای دولتی ذی‌ربط و بین دولت و مردم است. در این میان، برقراری هماهنگی بین سیاست‌ها از طریق ایجاد ساز و کارهای نهادی فرابخشی ممکن و اثربخش خواهد بود.

به‎همین منظور،‌ شورای عالی آب که یک نهاد ملی است در سال 1379 مطابق با ماده 10 قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی تشکیل شده است. ماموریت این نهاد پایش سیاست‌های آب کشور، هماهنگ‌سازی این سیاست‌ها و پیگیری و نظارت بر حسن اجرای مصوبات شورا است.

عملکرد شورای عالی آب در کشور چگونه بوده؟

با توجه به هدف غایی شورا برای حکمرانی خوب آب و توسعه پایدار کشور، ایجاد شرایط همکاری بین نهادهای ذی ‎نفع آب و رهبری تصمیمات صحیح آن‌ها یک وظیفه اصلی است.

در واقع تسهیل این همکاری نهادی، جهت‌دهی و هم‎سوسازی سیاست‌ها برای رسیدن به وضعیت ایده‎آل در تامین، توزیع و مصرف آب ماموریت شورا است.

به اعتقاد برخی از صاحب‎ نظران حوزه مدیریت آب، این شورا هنوز آن اقتدار لازم را ندارد. به‎ گونه‌ای که برخی از مصوبات ضمانت اجرایی لازم را پیدا نکرده است. از آن‎ جا که تصمیمات شورای عالی باید در هیئت دولت مجدد تصویب شود، لذا مصوبات آن قوت کافی را ندارد.

همچنین اعتقاد بر این است که شورا هنوز با معیارها و مبانی موجود در حکمرانی خوب فاصله دارد، به ‎گونه‌ای که نماینده‌ای از جامعه مدنی و بخش خصوصی در این شورا حضور ندارد و کاملاً دولتی است.

هم‎چنین پیشنهاد می‌شود مشابه شوراهای عالی دیگر از جمله شورای عالی امنیت ملی، شورای عتف و شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، مصوبات آن، البته بعد از کنترل حقوقی، لازم‌الاجرا باشد.

اصلاح اساسنامه شورای عالی آب | ۲ پیشنهاد

برای این‎منظور پیشنهاد می‌شود اصلاح اساسنامه شورای عالی آب در دستور کار قرار گیرد. برای این‎منظور دو مسیر ذیل پیشنهاد می‌شود:

• تهیه لایحه از طرف دولت و تبدیل به قانون تشکیل شورای عالی آب در مجلس شورای اسلامی؛
• حذف بند مانع از اساسنامه شورای عالی آب، به‌طوری‎که مصوبات شورا نیاز به مصوبه هیئت دولت نداشته باشد. در واقع به ‎این ترتیب هیئت دولت تصمیمات بین بخشی آب را به شورای عالی آب ابلاغ و واگذار خواهد نمود. در این ‎صورت سایر وزرای مرتبط از جمله اقتصاد نیز در شورا عضو و دعوت می‌شوند.

اهداف آرمانی آب و فاضلاب ایران:

در حال حاضر در بخش آب و فاضلاب اهداف و موضوعاتی از جمله افزایش تعرفه آب شرب در راستای واقعی کردن قیمت آب، ‌تامین آب شرب سالم و بهداشتی برای مشترکین شهری و روستایی، احداث شبکه‌های آب و فاضلاب شهری و روستایی، احداث تصفیه‌خانه‌های آب و فاضلاب و باز چرخانی آب دنبال می‌شود.

واضح و مبرهن است که مدیریت توامان عرضه و تقاضا نه یک اقدام بروکراتیک و فنی است و نه می‌توان بدون هماهنگی در سیاست‌گذاری توسط دستگاه‌های ذی‌ربط در بخش آب بدان دست یافت.

برای دستیابی به‎ این مهم، وجود نهاد شورای عالی آب، به‎منظور هماهنگی سیاست‌گذاری در زمینه تامین، توزیع و مصرف آب،‌ فرصتی است که می‌توان با استفاده حداکثری ازآن به ‎این مهم دست یافت.

هم‎چنین در زمینه ضرورت هماهنگی بین شهرداری‌ها (زیرمجموعه وزارت کشور) و مدیریت تامین آب (وزارت نیرو)، قبلاَ تصمیماتی در شورای عالی آب گرفته شده که به‎نظر می‌رسد جدی گرفته نشده است.

به‎عنوان نمونه در یکی از مصوبات وزارت کشور (سازمان شهرداری‌های کشور) موظف شده است نسبت به انجام مطالعات فضای سبز در کلیه شهرهای کشور اقدام و تغییر و اصلاح فضای سبز موجود به الگوی کم ‌آب‌بر و متناسب با شرایط اقلیمی آن‎ها اقدام نماید.

اما شواهد امر نشان می‌دهد مدیریت شهری در کشور هنوز اقدامات موثری در این راستا انجام نداده است، به‌ طوری‌ که در اغلب شهرهای کشور در مناطق خشک و نیمه ‌خشک، هنوز الگوهای فضای سبز پر‌آب ‌بر و غیرسازگار با شرایط کم‌آبی (نظیر چمن و …) وجود دارند.

بیشتر بخوانید: اقتصاد چرخشی و توسعه پایدار صنعت آب و فاضلاب

نتیجه گیری:

در راستای مطالب فوق، نشریه علوم و مهندسی آب و فاضلاب از نویسندگان و محققان محترم درخواست دارد مقالات خود را در زمینه حکمرانی خوب آب با تمرکز بر مدیریت آب و فاضلاب و نیز با توجه به ظرفیت بالقوه شورای عالی آب به این نشریه ارسال دارند.

منبع : نشریه علوم مهندسی آب و فاضلاب
مهدی ضرغامی
استاد دانشگاه تبریز و مشاور معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا

• این مطلب با همکاری آقایان محمد ارشدی و محمد حب وطن و خانم سارا لطفی تهیه شده است.