شماره ثبت در ارشاد: 83160

رسانه اقتصادی و اجتماعی دورنما

مبانی نظری عرضه و تقاضای آب

  1. در این بخش تحلیل عرضه و تقاضای آب، تاثیر یارانه های آب و کنترل قیمت آب ارایه خواهد شد. . در راستای تجزیه و تحلیل، از منحنی عرضه وتقاضای آب استفاده می شود که محور عمودی، قیمت (P) , و محور افقی حجم مصرف آب است (Q)
تحلیل نظری بازار آب

عرضه، تقاضا و تعادل در بازار آب

2. یک منحنی عرضه با شیب صعودی داریم، یعنی در قیمت بالاتر تمایل بنگاه های تامین و توزیع آب به فروش آب بیشتر است.

تابع عرضه آب

3. یک منحنی تقاضا با شیب نزولی داریم، یعنی در قیمت بالاتر، حجم مصرف آب کاهش و در قیمت پایین، حجم مصرف آب افزایش می یابد.

تابع تقاضای آب

4. در این وضعیت یک نقطه مشترک داریم (نقطهی تعادل)، یعنی در این نقطهی تعادل، یک قیمت بازاری از محور عمودی و یک مقدار مورد معامله از محور افقی داریم.

تعادل در بازار آب

تاثیر تغییر قیمت و مقدار بر بازار آب

5. در شرایط خیلی ساده، بین قیمت و مقدار تعیین شده در بازار ویژ گیهای بخصوصی وجود دارند. برای نمونه، تصور کنید حجم تولید آب به سمت راست این نمودار گسترش یابد و از نقطه تعادل بازاری بگذرد، لذا به جای تولید آب در این نقطه، تولید حدودا در این نقطه خواهد بود.

تاثیر تغییر قیمت و مقدار در بازار آب

6. آنگاه وضعیت چگونه می شود؟ نقطه روی منحنی تقاضا، ارزش آب برای مصرف-کنندگان است.

نقطه روی منحنی عرضه نشان دهنده هزینه های تولید آب است. نمودار نشان می دهد که تولید آن گرانتر از ارزش آن برای مصرف کنندگان است، بنابراین در این شرایط وضعیت بسیار ناکارآمد است. یعنی مصرف کنندگان حجم زیادی آب را با سرعت مصرف می کنند و بازگشت به همان نقطه تسویه بازار اولیه بهتر است.

تاثیر اعمال یارانه در بازار آب


حال اگر آب مشمول یارانه از سوی دولت باشد وضعیت به چه شکل خواهد بود؟ برخی دولت ها مصرف آب را برای مشترکین به طور مصنوعی ارزان می کنند. ممکن است این یارانه به طور مستقیم به آب اعمال شود، ولی گاهی این یارانه ها غیرمستقیم هستند و شکل یارانه به کشاورزی را می گیرند.


به طور معمول در بیشتر کشورها، حجم آب در فعالیت های کشاورزی بین 60 تا 80 درصد مجموع حجم مصرف آب است. لذا اگر بخش کشاورزی یارانه دریافت کند این یعنی آب هم به صورت غیرمستقیم یارانه دریافت کرده است.


برای ارزیابی یارانه آب بیایید به منحنی های عرضه و تقاضا برگردیم. قیمت روی محور عمودی و مقدار روی محور افقی، منحنی عرضه با شیب صعودی، منحنی تقاضا با شیب نزولی.

تابع عرضه و تقاضا در بازار آب

7. نحوه ترسیم این گراف به نوع یارانه ارتباط دارد. یک شیوه ساده برای این موضوع، این است که تصور کنیم یارانه منحنی تقاضا را به سمت راست انتقال می دهد.

این یعنی در هر قیمت بازاری، مصرفکنندگان تمایل به مصرف آب بیشتری دارند، زیرا مصرف آنها توسط دولت از طریق یارانه تامین می شود.

ما از شرایطی که مشترکین این مقدار آب می خریدند، به وضعیتی می رویم که حالا این حجم آب را خریداری می کنند (مصرف) و در عمل مقدار بیش از حد آب خریداری میشود و اختلاف مقدار را می توان در قسمت پایین شکل نمایش داد.

تاثیر یارانه در بازار آب

تاثیر یارانه در بازار آب

8. منحنی تقاضا که در سمت راست قرار دارد بیانگر تقاضای بالاتر برای آب است، اما نشان دهنده ارزش بالاتر برای جامعه نیست. تقاضا بالا است فقط به این دلیل که مشترکین یاراته دریافت می کنند و آن یارانه در عمل از جیب افراد دیگری کم می کند، لذا ارزش واقعی ایجاد شده برای جامعه از این منحنی تقاضای اولیه به دست می آید.

هزینه های یارانه در بخش آب برای جامعه به اندازه قسمت مثلث شکل است که اقتصاددانان آن را رفاه از دست رفته می نامند و این حقیقت را نشان می دهد که پس از اعمال یارانه، مصرف کنندگان آب را بر اساس یک منحنی تقاضای به طور مصنوعی تورم یافته می خرند که نشان دهنده ارزش واقعی آن برای جامعه نیست.

تاثیر یارانه در بازار آب

اگر به تمام این نکات توجه شود، نتیجه می شود که هزینه های تحمیل شده به جامعه برای آن مقدار آب اضافی، از ارزش واقعی ایجاد شده برای جامعه بیشتر است. پس حجم آب بیش از حد به بازار ارایه شده و منابع با سرعت بیش ازحد در حال مصرف شدن هستند.

تاثیر یارانه بر بازار آب


یارانه ها سبب می شود ارزش خرید خصوصی آب بیشتر از ارزش اجتماعی تامین آن شود. در کشورهای در حال توسعه در بسیاری موارد، مصرف آب اندازه گیری نمی شود.

یعنی به طور حدی، برای مصرف آب بیشتر نیاز به پرداخت پول بیشتر نیست. این موضوع، سبب افزایش شدید حجم تقاضای آب می شود.

اما از منظر حجم عرضه آب، نظر به این که شرکت عرضه کننده آب نمی تواند برای تولید حجم بیشتر آب، قیمت بالاتری طلب کند، انگیزه چندانی برای تولید بیشتر ندارد، که این موضوع، چالش بسیار بزرگی است و موجب یک مشکل می شود.


بیایید به گراف عرضه و تقاضا برگردیم. مجددا قیمت روی محور عمودی و مقدار روی محور افقی. یک منحنی تقاضا با شیب پایین و منحنی عرضه با شیب صعودی و حال اگر کنتور آب وجود نداشته باشد، قیمت حاشیه ای (حدی) آب چه قدر است؟ قیمت صفر خواهد بود.

عرضه اینجا خواهد بود و تقاضا در اینجا و فاصله بزرگی وجود دارد بین حجم آبی که مصرفکنندگان تمایل دارند بخرند و مقدار آبی که تامین خواهد شد و این برابر مقدار کمبود حجم آب است. این موضوع به این دلیل است که به طور حدی قیمت آب صفر است، زیرا هیچ کنتور آبی وجود ندارد.

تابع عرضه و تقاضا در بازار آب

شیوه های دیگر کنترل قیمتی نیز وجود دارند. برای نمونه، تصور کنید قانونی تصویب شود که قیمت فروش آب را محدود کند در این وضعیت میتوانیم یک خط افقی برای قیمت قانونی بکشیم و در نتیجه میزان آب تامین شده این مقدار خواهد بود.
حجم آب مورد تقاضا این خواهد بود.

تاثیر کنترل قیمت در بازار آب
تاثیر کنترل قیمت در بازار آب
تاثیر کنترل قیمت در بازار آب

و مجددا با کمبود آب ناشی از اختلاف بین حجم آبی که مصرفکننده تمایل به مصرف آن دارد و حجم آبی که عرضه کننده تمایل به ارایه به بازار دارد مواجه می شویم.


این نوع نتایج، ویژگی جالب دیگری نیز دارند. وقتی قیمت ها بیش از حد پایین باشند، تمایل مصرف کنندگان به مصرف آب (خرید) از تمایل تولیدکنندگان به عرضه، بیشتر می شود.

لذا این حجم آب باید به نوعی تخصیص یابد یا جیره بندی شود که به طور عموم بر مبنای امتیازات سیاسی است و هر شخصی که با دولت ارتباط دارد، موفق به دریافت امتیاز برداشت از آب می شود.

در وضعیت بازاری، اشخاصی موفق به دسترسی به آن منابع آبی می شوند که تمایل بیشتری برای پرداخت بهای بالاتر برای آن را دارند یا اشخاصی که به زبان اقتصادی، بیشتر از سایرین برای آن ارزش قایل هستند.

کنترل قیمت و تاثر آن بر بازار آب | رانت و فساد؟


زمانی که کنترل قیمت وجود داشته باشد، اشخاصی به آب دسترسی می یابند که روابط سیاسی بیشتری با دولت دارند و ممکن است واقعا افرادی نباشند که از نظر اقتصادی بیشترین ارزش را برای آن قایل هستند. این وضعیت، یک ناکارآمدی بالقوه است (یعنی اشخاصی آب را به دست میآورند که از منظر اقتصادی برای آنها بیشترین ارزش را ندارد).

این یکی از دلایلی است، که بیشتر اقتصاددانان، به طور عموم طرفدار راهبرد آب قابل تجارت هستند. برای نمونه فرض کنید:


در وضعیتی هستیم که افرادی که (با هر مکانیزمی)آب را به دست می آورند از نظر اقتصادی برای آن بیشترین ارزش را قایل نیستند، اگر حقوق مربوط به مالکیت آب قابل تجارت باشند، اشخاصی که آب را به دست می آورند آن را به اشخاصی که بیشترین ارزش را برای آن قایل هستند می فروشند و این باعث می-شود نتیجه این فعالیت از منظر اقتصادی کارآمدتر شود.


زمانی که حقوق مالکیت آب، قابل تجارت نباشند در وضعیتی قرار می گیریم که افراد مالک یا مصرف کننده آب آنهایی نیستند که بیشترین ارزش را برایش قایل هستند.

به اختصار، این ها برخی از وضعیت های پایه ای هستند که در آن بازار آب، قیمت گذاری آب و تجارت حقوق مالکیت آب، به رسیدن به وضعیت کارآمدتر کمک می-کنند.

این آنالیز، مشمول تمام پیچیدگی های بازار آب و پیامدهایش نیست، اما می توان به آن به چشم یک نقطه شروع بسیار ابتدایی نگاه کرد. برای درک مشکلاتی که در بازار آب تحت مقررات ممکن است به وجود آید، یارانه سبب افزایش بیش از حد مصرف آب می شود و کنترل قیمت ها سبب، عدم تامین آب کافی می شود.

به کوشش مریم داودآبادی | برگردان ویدئو از کانال تلگرام کلاس درس اقتصاد توسعه

منبع

نظر شما