در این یادداشت به ساده‌ترین فرم ممکن اثرات جنگ روسیه و اوکراین بیان شده است. بسیاری از مخاطبین ممکن است سررشته چندانی در حوزه اقتصاد نداشته باشند، بنابراین دورنمای اقتصاد همچون گذشته قصد دارد “اقتصاد به زبان ساده” را در توصیف چالش‌های اقتصادی بکار گیرد.
علاوه بر این برای سایر افراد نیز از منابع معتبر جهانی همچون رویترز، نیویورک تایمز، بلومبرگ و … اخبار مهم را استخراج و در قالب این پرونده ارائه کرده‌ایم
دورنمای اقتصاد | نه به جنگ
از وقوع این جنگ و آسیب‌های ناراحت‌کننده جانی و مالی آن برای انسان‌های بیگناه که در خانه‌‌های خود مشغول زندگی بوده‌اند؛ آنان که ناگزیرند برای اجرای سیاست‌های تصمیم‌سازان کشور، جان خود و خانواده خود را سپر کنند عمیقا ابراز تاسف می‌کنیم. مرگ هر انسان در حقیقت مرگ آرزوهای او ، خانواده او، اندیشه‌ها، ایده‌ها و زیبایی‌هایی است که برای همیشه از چرخه زندگی محو می‌شود.
به‌طور کلی اثر جنگ‌ها بر بازارها چه به یکباره اتفاق بیفتد، چه احتمال وقوع آن پیش‌بینی شده باشد، همواره به صورت شوک است.
تا زمانی که جنگ عملا رخ ندهد و مشاهدات آن تحلیل نشود نمی‌توان شدت اثر آن را ارزیابی کرد به همین دلیل واکنش بازارها بلافاصله بعد از وقوع جنگ به‌صورت ناگهانی و شوک‌گونه است.
نگاه کلی به بازارها در پی جنگ روسیه و اوکراین | به زبان ساده
1-بازار سهام
این بازار دچار افت شده و همچنان قیمت سهام در کشورهای مختلف نزول می‌کند. بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا برای انجام امور خود نیاز به جذب سرمایه دارند. از جمله بهترین رویه‌ها در تامین سرمایه، فروش شرکت به صورت سهم‌های تقسیم شده به سرمایه‌گذاران است.
بعد از جنگ روسیه و اکراین بسیاری از بانک‌های روسیه تحریم شده‌اند، بسیاری از سرمایه‌گذاران آنها نیز در لیست تحریم قرار گرفته‌اند، بسیاری از قراردادهای روسیه با کشورهای مختلف ایزوله شده‌اند و دست شرکت ها به درآمدها و منافع خود نمی رسد، این موارد به معنی این است که جریان تامین مالی شرکت‌ها مسدود شده یا با مشکل مواجه می‌شود.
به طبع وقتی شرکتی به لحاظ مالی ضعیف می‌شود ارزش آن کاهش می‌یابد. در پی کاهش ارزش کلی یک شرکت، سهام که در حقیقت قسمت‌های جدا شده از مالکیت شرکت‌ها هستند نیز نزول می‌کند.
به همین دلیل است که مثلا جنگ روسیه می‌تواند باعث نزول بازار سهام آمریکا یا ژاپن شود.
2- بازار نفت و انرژی
همان‌طور که در این مقاله بر اساس آمار و ارقام توضیح داده خواهد شد روسیه به‌عنوان بزرگترین صادر کننده گاز در جهان و دومین صادرکننده نفت، تاثیر بالایی در تامین انرژی هم‌پیمانان (سابق) خود در اروپا دارد.
پس از تحریم این کشور و سرمایه‌گذاران و بانک‌های آن، در واکنش روسیه نیز صادرات این منابع را متوقف خواهد کرد. به‌طبع با کمبود کالا در اقتصاد، قیمت آن بالا می‌رود. بنابراین قیمت نفت و گاز رشد چشمگیری خواهد داشت (حداقل در کوتاه‌مدت)
3- بازار طلا
سرمایه‌گذاران از بیم این‌که ارزش پول‌های آنها در بازار سهام و تولیدات کاهش یابد و ضرر مالی کنند. رو به امن‌ترین دارایی دنیا یعنی طلا می‌آورند. پس با افزایش تقاضا برای طلا قیمت آن نیز افزایش می‌یابد
این دارایی که همواره به عنوان پناهگاهی در مواقع جنگ و درگیری‌های اقتصادی و سیاسی در نگاه سرمایه گذاران است، به نقطه اوج خود در 13 ماهه گذشته تکیه زده است.
4- قیمت دلار
به بیان ساده وقتی دسترسی به کالایی در اقتصاد کم می‌شود قیمت آن افزایش می‌یابد. بنابراین برای مثال در خود روسیه قیمت دلار در مقایسه با واحد پول روسیه افزایشی خیره‌کننده داشته است.
علاوه بر این دلار همچون طلا یک دارایی امن برای نگهداری و محافظت از سرمایه به‌شمار می‌رود و در شرایط فعلی با افزایش تقاضا برای خرید آن، قیمت آن بالا خواهد رفت.
تحریم‌های مربوطه باعث تقاضای بی سابقه مردم روسیه برای فروش واحد پول این کشور “روبل” و تبدیل آن به دلار شده است.
ارزش این ارز در برابر دلار به پایین‌ترین حد خود رسیده است و طی دو روز گذشته تقریباً 6 درصد کاهش یافته است. روبل از اکتبر گذشته حدود 19 درصد در برابر دلار کاهش یافته است و همچنان در حال کاهش است.
افزایش تقاضا برای دلار، سایر ارزهای اروپایی را نیز خرد کرد و ارزهای سوئد، نروژ و دانمارک حداقل یک درصد کاهش یافت. حتی فرانک سوئیس که یک پناهگاه سنتی برای سرمایه بود، با حرکت تانک‌های روسی به اوکراین، موقعیت خود را در برابر دلار از دست داد.
5-رمزارزها
رمزارزها همانند دیگر ابزارهای معامله با کاهش سرمایه‌گذاری جهانی و تقاضا برای خرید و فروش کالا و خدمات در رنج بالا، در ابتدا با شوک منفی قابل توجهی مواجه شد.
اما به‌نظر می‌رسد با برگشت ثبات رفته‌رفته بُعد سرمایه‌ای آنها فعال شود و مردم برای نگه داشتن سرمایه خود از آن استفاده کنند بنابراین همچون دلار و طلا به احتمال قوی قیمت آنها شروع به رشد می‌کند.
بازار گندم و غلات
براساس داده‌های شورای بین‌المللی غلات، اوکراین سومین صادرکننده بزرگ ذرت در فصل 2021/22 و چهارمین صادرکننده بزرگ گندم در جهان خواهد بود. روسیه نیز بزرگترین صادرکننده گندم در جهان است.
روسیه و اوکراین روی هم حدود 20 درصد از صادرات جهانی ذرت و 25 درصد از صادرات گندم را تشکیل می‌دهند.
تحلیلگران هشدار داده اند که جنگ می‌تواند بر تولید غلات و حتی دو برابر شدن قیمت جهانی گندم تأثیر بگذارد.
بازارها چه زمانی به ثبات می‌رسند؟
بازارهای جهانی معمولاً با نزدیک شدن به جنگ‌ها ضعیف می‌شوند، و مدت‌ها قبل از پایان جنگ‌ها تقویت می‌شوند .
به‌زودی و حتی در همین زمان که ما در حال تهییه مقاله هستیم، تحلیلگران، نظریه‌پردازان و اقتصادانان و سیاستمداران در حال بررسی بهترین طرح‌ها و الگوها برای خنثی کردن اثر این شوک در بلندمدت هستند.
اگر چه در کوتاه‌مدت بازارها دچار تلاطم و سردرگمی‌می‌شوند اما رفته‌رفته اقتصاد جهانی خود را با شرایط پیش‌آمده وفق داده و ثبات را روانه بازارها می‌کند.
پس اگر شما نیاز ضروری به سرمایه‌های خود برای مبادله در کوتاه‌مدت ندارید، آرامش را در پیش بگیرید و کمی‌صبر کنید. برای مثال افرادی که رمزارزها را به عنوان دارایی خود نگهداری می‌کنند چنانچه ضرورتی ندارد اقدام به فروش نکنند چون بالاخره ، همان‌طور که در ادامه خواهیم گفت کمتر از یکسال و شاید خیلی زودتر رونق به بازارها بازگردد.
الگوی زمانی بازارها در مواجه با جنگ‌ها چگونه است ؟
بعد از وقوع جنگ بازارها شروع به واکنش می‌کنند و قیمت‌ها دائما بالا و پایین می‌روند اما تاریخ در مورد زمان ثبات بازارها چه می‌گوید؟
لیندسی بل
، استراتژیست ارشد بازارهای اقتصادی و پول در آلی اینوست، می‌گوید: «تاثیر آنی رویدادهای ژئوپلیتیک (تاثیر جغرافیای ملت‌ها بر یکدیگر) بر بازارها چیز جدیدی نیست . “معمولاً واکنش فوری به رویدادهای ژئوپلیتیکی همچون یک سناریو از پیش نوشته قابل پیش‌بینی است. خبر خوب این است که تأثیر آن کوتاه مدت است و فقط بین یک تا سه ماه طول می‌کشد.”
نگرانی سرمایه‌گذاران در دورانی با این عدم قطعیت طبیعی است، اما نگاهی به تاریخ و نحوه برخورد بازارها با شوک های ناشی از جنگ، اطمینان خاطری در آینده نزدیک به سرمایه گذاران می دهد .
تاریخ در مورد زمان برگشت ثبات به بازارها چه می‌گوید؟
مطالعه ای توسط LPL Research نشان داد که بین سال‌های 1990 تا 2020، میانگین صنعتی داوجونز طی 16 رویداد مهم، از جمله 11 سپتامبر و جنگ خلیج فارس، به طور متوسط 2 درصد کاهش یافت و حتی اگر به جنگ جهانی دوم برسیم، همه چیز آنقدرها هم که برای معامله گران به نظر می‌رسید تیره و تار نبود.
این مطالعه نشان داد: بررسی 20 رویداد مهم ژئوپلیتیکی که قدمت آن به جنگ جهانی دوم بازمی‌گردد، بیانگر این موضوع است که سهام پس از میانگین کاهش حداکثر 5 درصدی، در طی 47 روز معاملاتی به طور کامل زیان خود را جبران کرده‌اند.
سرمایه‌گذاران مدت زیادی نگران نخواهند بود
البته حمله روسیه به اوکراین با مثلا جنگ عراق و سایر رویدادهای اخیر متفاوت است. یک ابرقدرت در حال حمله به یک همسایه در اروپا و ولادیمیر پوتین اظهار نظرهای تهاجمی‌مانند:
«هرکسی که سعی در مداخله با ما دارد… باید بداند که واکنش روسیه فوری خواهد بود و شما را به چنین عواقبی سوق خواهد داد که قبلاً در تاریخ خود تجربه نکرده اید.
ولادیمیر پوتین
دقیقاً مشخص نیست که تضاد ممکن است به کجا برسد، اما پیامدهای کوتاه مدت بازار مشخص است. کلاوس ویستسن، اقتصاددان ارشد منطقه یورو برای شرکت تحقیقاتی Pantheon Macroeconomics گفت: «پیامدهای کوتاه مدت برای بازارها نسبتاً ساده است. قیمت انرژی همچنان در حال افزایش است و ارزش سهام کاهش می‌یابد.
یک سال پس از بمباران پرل‌هاربر در سال 1941، S&P 500 15 درصد رشد کرد. یک سال پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003، این رقم 35 درصد افزایش یافت. تاریخ نشان می‌دهد که تنها یک سال پس از اکثر بحران‌های ویرانگر بازار سهام، شاخص سهام S&P 500 افزایش یافته است.
جنگ سرد برای جمعیت وسیعی ویرانگر و ناتوان کننده بود، اما دوره بسیار خوبی برای سرمایه گذاران سهام بود. حتی در دوران رکود اقتصادی و جنگ‌های منطقه ای، میانگین صنعتی داوجونز عملکرد فوق العاده ای داشت.
جنگ روسیه و اکراین چگونه بر بازارهای جهانی تاثیر می‌گذارند
اثرات جنگ روسیه و اوکراین در تعدادی زیادی از بازارها، از قیمت گندم و انرژی و اوراق قرضه دلاری منطقه گرفته تا دارایی‌های امن و بازارهای سهام، احساس خواهد شد.
لندن، 19 فوریه (رویترز)
تنش میان روسیه – اوکراین و قیمت نفت و انرژی
این درگیری قیمت نفت را به بالاترین سطح خود در بیش از هفت سال گذشته رسانده است و قیمت گاز تنها در یک روز 60 درصد افزایش یافته است.
روسیه دومین صادرکننده بزرگ نفت خام و بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان است – که برای گرم کردن خانه‌ها، تامین انرژی هواپیماها و پر کردن خودروها با سوخت حیاتی است.
اگرچه کشوری مانند بریتانیا تنها 6 درصد از نفت خام و 5 درصد گاز خود را از روسیه دریافت می‌کند، اما اتحادیه اروپا تقریباً نیمی از گاز خود را از این کشور تأمین می‌کند.
در آلمان، سیاستمداران خواستار ایجاد یک “ذخایر ملی گاز” برای محافظت از مصرف کنندگان در برابر شوک‌های قیمتی هستند.
و اگر خطوط هوایی تصمیم بگیرند که افزایش هزینه‌های سوخت هواپیما را به مشتریان منتقل کنند، قیمت بلیط هواپیما نیز ممکن است افزایش یابد.
نگرانی عمیقی در بین کشورهای اروپایی وجود دارد که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور پوتین، منابع طبیعی خود را با کاهش عرضه گاز به اروپا در پاسخ به تحریم‌ها “سلاح” کند.
پوتین به چه چیز فکر می‌کند؟ موقعیت استثنایی اوکراین در اروپا!
بحران کنونی در بازارهای کالاها موج می‌زند. شاخص جهانی قیمت نفت خام برنت برای اولین بار از سال 2014 به بالای 100 دلار در هر بشکه رسید.
با این حال، یادآوری این نکته مهم است که 100 دلار در هر بشکه قیمت اسمی است. با تعدیل تورم، قیمت نفت خام شاید به بالای 120 دلار در هر بشکه برسد.
اگرچه روسیه به تنهایی می‌تواند اثرات بزرگی بر قیمت نفت و گاز داشته باشد اما تسلط آن بر اوکراین می‌تواند اثر آن را به‌شدت بیشتر کند. علاوه بر این روسیه و اوکراین روی هم حدود 20 درصد از صادرات جهانی ذرت و 25 درصد از صادرات گندم را تشکیل می‌دهند. اوکراین در حقیقت شریان اصلی واردات نفت و گاز و غلات به اروپا است. پوتین پیش‌بینی‌هایی در این زمینه داشته و به همین دلیل است که در مقابل تحریم‌های دیگر کشورها با اقتدار پاسخ می‌دهد.
موقعیت خاص اوکراین
اروپا برای گاز طبیعی خود به روسیه متکی است که عمدتاً از طریق خطوط لوله ای که از بلاروس و لهستان به آلمان می‌گذرد، نورد استریم 1 که مستقیماً به آلمان می‌رود و سایر خطوط از طریق اوکراین وارد می‌شود.
تحلیلگران انتظار دارند که صادرات گاز طبیعی از روسیه به اروپای غربی در صورت تحریم‌ها از طریق اوکراین و بلاروس به میزان قابل توجهی کاهش یابد و می‌گویند قیمت گاز می‌تواند به چندین برابر قیمت کنونی افزایش یابد.
بازارهای نفت نیز ممکن است از طریق محدودیت یا اختلال تحت تأثیر قرار گیرند. اوکراین نفت روسیه را به اسلواکی، مجارستان و جمهوری چک منتقل می‌کند.
جی پی مورگان
این تنش‌ها خطر افزایش قیمت نفت را به همراه دارد و خاطرنشان کرد که افزایش به 150 دلار در هر بشکه رشد تولید ناخالص داخلی جهانی را به تنها 0.9 درصد سالانه در نیمه اول سال کاهش می‌دهد، در حالی که تورم را بیش از دو برابر می‌کند و به 7.2 درصد می‌رساند.
همان‌طور که در ادامه خواهیم گفت وقتی اوکراین بین 4 کشور اصلی صادرکننده گندم و سومین صادرکننده ذرت و غلات در جهان است، پیوستن آن به روسیه قدرت مضاعفی به ولادیمیر پوتین خواهد داد. در ادامه ببینید تا چه حد زنجیره تامین غذا در دنیا به روسیه وابسته خواهد بود
زنجیره تامین غذایی دنیا در دستان روسیه! | کاهش عرضه گندم و غلات در پی تنش میان روسیه و اوکراین
چهار صادرکننده بزرگ – اوکراین، روسیه، قزاقستان و رومانی – غلات را از بنادر دریای سیاه حمل می‌کنند که ممکن است با هرگونه اقدام نظامی یا تحریم مواجه شوند. این یعنی کند شدن شریان تامین غذایی جهان به خصوص آفریقا
براساس داده‌های شورای بین المللی غلات، اوکراین سومین صادرکننده بزرگ ذرت در فصل 2021/22 و چهارمین صادرکننده بزرگ گندم در جهان خواهد بود. روسیه نیز بزرگترین صادرکننده گندم در جهان است.
اثرات امواج ناشی از این تنش می‌تواند به سبدهای خرید در سراسر جهان ضربه بزند. روسیه و اوکراین که زمانی “سبد نان اروپا” نامیده می‌شدند، حدود یک چهارم گندم جهان و نیمی‌از محصولات آفتابگردان خود مانند دانه‌ها و روغن را صادر می‌کنند.
تحلیلگران هشدار داده اند که جنگ می‌تواند بر تولید غلات و حتی دو برابر شدن قیمت جهانی گندم تأثیر بگذارد.
این امر می‌تواند به شدت بر خریداران در کشورهایی مانند مصر، ترکیه و بسیاری از کشورهای آفریقای شمالی که به گندم و ذرت منطقه متکی هستند تأثیر بگذارد. بیش از 40 درصد از صادرات گندم و ذرت اوکراین در سال گذشته به خاورمیانه یا آفریقا رفت – و اختلالات در عرضه می‌تواند بر دسترسی آنها در این مناطق تأثیر بگذارد.
جنگ روسیه و اوکراین و بازارهای سهام جهانی
تنش میان روسیه و اوکراین، بازارهای سهام، اوراق قرضه و کالاها را در سرتاسر جهان متزلزل کرده است.
در روز سه‌شنبه، سهام ایالات متحده سقوط کرد و S&P 500 یک درصد سقوط کرد، اگر چه وال استریت آن را اصلاح می‌نامد اما کاهشی حداقل 10 درصدی نسبت بالاترین نرخ آن در گذشته بوده است.
همچنین منجر به سقوط شدید بازارهای سهام در سایر نقاط جهان شد. در اروپا، شاخص FTSE 100 بریتانیا بیش از 3 درصد و شاخص Dax آلمان نزدیک به 5 درصد کاهش یافت؛ با گسترش تنش، بازارها احتمالاً شاهد نوسانات بیشتری خواهند بود.
صندوق بازنشستگی بسیاری از مردم در اروپا و آمریکا نیز آسیب جدی دیده است. میلیون‌ها نفر در اروپا و آمریکا حقوق که بازنشستگی دارند – چه خصوصی و چه از طریق کار – پس‌اندازشان در بازار سهام سرمایه‌گذاری می‌شود.
کاهش گسترده قیمت سهام، احتمالاً خبر بدی برای پس انداز بازنشستگان خواهد بود.
در تلاش برای محافظت از سرمایه گذاری‌های خود، برخی از سرمایه گذاران یا پس انداز کنندگان ممکن است به دنبال انتقال پول یا دارایی‌های خود به “پناهگاه‌های امن” سنتی مانند طلا باشند.
درکل بازار سهام جهانی با مشکلات متعددی مواجه شده است: ترس از افزایش نرخ بهره، تورم شدید و ادامه تنگناهای زنجیره تامین غذایی و مالی. تنش روسیه و اوکراین احتمالاً بازار را بیشتر تحت تأثیر قرار خواهد داد.
جنگ تاکنون به نفع کدام بخش اقتصادی بوده است!؟
البته سهام همه بازارها سقوط نکرده اند. افزایش قیمت نفت و گاز باعث تقویت بخش انرژی بورس “S&P 500” ایالات متحده شده است که بهترین عملکرد را در سال جاری با بازدهی 21.8 درصدی تا روز دوشنبه داشته است.
شرکت‌های انرژی مانند “Halliburton”، “Occidental Petroleum” و “Schlumberger” پیشتاز “S&P 500” هستند. و سرمایه‌گذاران آمریکایی نزدیک به 140 میلیارد دلار در کالاهای E.T.F.، عمدتاً آنهایی که بر انرژی متمرکز شده‌اند، مانند صندوق 35 میلیارد دلاری “Energy Select SPDR” که تا دوشنبه 23.4 درصد بازدهی داشته است، ذخیره کرده‌اند.
منابع:
نویسنده و گردآورنده : مرتضی زارع