این روزها بحث در مورد بورس بسیار داغ است. اگر سری به دفترهای پیش‌خوان دولت و خدمات ارتباطی بزنید متوجه می‌‌شوید که چه حجمی از متقاضیان در حال ورود به این بازار هستند. این رفتار تقاضا چقدر منطقی است؟ چرا این حجم از مردم در حال ورود به بورس هستند؟ آینده بورس چگونه خواهد بود؟ آیا بورس بهشت سرمایه‌گذاری است؟
به‌طور کلی ورود مردم به بورس و مشارکت بخش خصوصی در تامین مالی بنگاه‌ها یک اتفاق میمون در تاریخ اقتصادی کشور است. اما لازمه پایداری این روند دریافت بازخورد مثبت از سوی مردم است. بورس بازاری است که ماهیتا با ریسک گره خورده است، تصمیم‌سازی در این بازار به قدری پیچیده است که در اقتصاد این کارگزاری‌ها و متخصصان آن هستند که به بررسی اطلاعات و انجام مشاوره در خرید و فروش انواع سهام می‌پردازند. بنابراین مردم عادی نیز در بورس باید به نکاتی توجه داشته باشند تا تجربه موفقی در این زمینه کسب کنند.
دورنمای اقتصاد در این مقاله قصد دارد بر پایه تحلیل‌های مختلف خصوصا تحلیل جناب آقای دکتر محمد علی مختاری و دکتر پویا ناظران، و در راستای هدف خود یعنی همراهی با مردم در مسائل اقتصادی، چشم‌انداز سرمایه‌گذاری مالی در بورس را نقدی مختصر کند.
از حال و هوای بورس، نقد رفتاری تقاضای بازار سهام و امکان بروز برخی خطاها، تا امکان شکل‌گیری حباب در بورس و در نهایت آن چه باید بدانید تا با اطمینان در این مسیر گام بردارید.
با ما همراه باشید.
تقاضای عجیب در بورس!
واژه عجیب را به این دلیل به کار بردم که در تمام تحلیل‌های نظری همه از بورس به نوعی سرمایه‌گذاری و پس‌انداز خانوارها یاد می‌کنند. یعنی یک خانوار مازاد درآمد و پس‌انداز خود را برای کسب منفعت در این بازار سرمایه‌گذاری می‌کند.
اما کم نیستند کسانی که این روزها هرچه دارند و ندارند جمع و جور کرده تا در بورس سرمایه‌گذاری کنند. از فروختن خودرو، طلا گرفته تا تقاضا برای انواع وام‌های بانکی و بیمه‌ای!
در میان دوستان، کسانی را می‌بینم که حتی پول‌هایی که قرار است خرج زندگی خود، مثل خرید لوازم خانه یا پیش‌خرید منزل برای آینده خود کنند روانه بورس کرده‌اند. همه یک تصور دارند در بورس پولشان چند برابر خواهد شد و بعد از آن کارهای خود را سر و سامان خواهند داد!
علاوه بر این، تقاضا در هر بازاری بر پایه اطلاعات شفاف نیمه شفاف (شفاف بودن کامل اطلاعات در بورس در قامت یک رویا است) صورت می‌گیرد. آیا همه افراد اطلاعات بورس، وضعیت مالی شرکت‌های عرضه‌کننده سهام، وضعیت فروش یا درآمدزایی و صورت‌های مالی آن‌ها را مطالعه و اقدام به خرید می‌کنند؟ صف متقاضیان و سرعت خرید و فروش در بورس، عملا چنین فرضیه‌ای را تایید نمی‌کند!
این موارد شواهدی است که حاکی از غیرمعمول بودن تقاضا در بورس کشور دارد. توصیه می‌کنیم ابتدا با ماهیت این بازار آشنا شوید و سپس سعی کنید رفته‌رفته با مفاهیم این بازار آشنا شوید؛ تا آن زمان از انجام خرید و فروش‌های سنگین در بازار سهام خودداری کنید. حال که صحبت از تقاضای شدید در بورس شد به‌سراغ برخی خطاهای احتمالی در رفتار متقاضیان این بازار برویم.
با بورس آشنا شوید | توصیه دورنما
اگر می‌خواهید با ماهیت بورس و بازارهای سرمایه‌گذاری آشنا شوید حتما این مقاله را مطالعه کنید:
اوراق قرضه، سهام و بازار پول | به زبان ساده
در وصف تقاضای (بیش از حد) بوجود آمده ساده‌ترین جواب شاید این باشد که همگی افراد تصور می‌کنند سود کلانی نسبت به سایر بازارها نصیب آن‌ها خواهد شد. اما آیا واقعا چنین چیزی اتفاق خواهد افتاد؟ نه می‌توان گفت بله و نه خیر، اما بر پایه مبانی علمی و نظری اقتصاد چربش بیشتر به سمت خیر است.
نخست به سراغ خطرهای موجود در تصمیم‌سازی عجولانه در بورس برویم
خطاهای رفتاری در بورس
پیروی گله‌ای:
بسیاری از کسانی که اکنون در صف احراز هویت و شرکت‌های سرمایه‌گذاری برای اخذ کد بورسی هستند، به واقع برای اولین بار و در مدت بسیار کوتاهی تصمیم به این کار گرفته‌اند. پرواضح اغلب این افراد بر اساس اطلاعاتی که دوستان نزدیک یا همکاران آن‌ها داده‌اند اقدام به این کار کرده‌اند. این نوع تصمیم‌گیری به پیروی گله‌ای در اقتصاد معروف است.
مثلا صبح من وقتی به شرکت می‌روم می‌بینم همه همکاران چند کیلو شکر خریده و در آبدارخانه گذاشته‌اند. همه می‌گویند فردا قرار است قیمت شکر چند برابر شود، من حتی اگر احتیاج هم نداشته باشم فورا برای خرید شکر اقدام خواهم کرد. در پیروی گله‌ای تصمیمات فردی بر پایه اطلاعات موجود ممکن است منطقی به نظر برسد اما ممکن است آن تصمیم در چهارچوب اجتماعی کاملا غلط باشد.
خوش‌بینی کاذب:
بازارا بورس آمیخته با ریسک است. پیش‌بینی در آن هم چندان ساده نیست، گاه پیش‌بینی‌های هفتگی و روزانه هم درست از آب درنمی‌آیند. مشکلی که در تقاضای فعلی وجود دارد، این است که افراد زیادی بدون داشتن اطلاعات کافی و با سرمایه بالا به بازار ورود کرده‌اند. تنها اطلاعات آن‌ها حرف‌های اطرافیان است که می‌گویند تا آخر تابستان، پاییز.. آخر سال سوددهی خواهی داشت.
این رویکرد موجب می‌شود وقتی سهامی شروع به کاهش قیمت و ضرردهی کرد، شما برای نجات سرمایه خود کاری نکنید و به امید آینده، توجهی به به این سیگنال‌های منفی نکنید. اما اگر این روند منفی تا آخر همچنان ادامه داشته باشد ممکن است سرمایه شما را به مرز نابودی بکشاند. بنابراین اگر وارد این بازار شدید حتما اخبار سهام و شرکت‌های مورد نظر را مطالعه کنید و خرید و فروش منطقی انجام دهید.
تایید و تصدیق:
بورس اسلوب و منطق دارد. هیچ سودی تا ابد ادامه نخواهد داشت. ضررها ممکن است مقطعی باشد و ممکن است تا مرز بی‌ارزشی سهام پیش رود. شما باید بیاموزید در سود منطقی سهام خود را بفروشید و در کاهش قیمت‌های مقطعی، اقدام به خرید کنید. اگر پول زیادی در بورس دارید و ظرف چند هفته سود مناسبی کسب کردید، عاقلانه و هدفمند از آن بهره‌برداری کنید. هیچ تضمینی وجود ندارد این سود همچنان تا ماه‌ها ادامه داشته باشد. تصدیق و تایید رفتارها در بورس گاه ممکن است سودهای کلان را به از دست رفتن تمام سرمایه بدل کند.
چنین رفتارهایی موجب شده تا اکثر کارشناسان داخلی و خارجی بر حبابی شدن ارزش سهام‌ها در بورس اتفاق نظر داشته باشند. در همین زمینه به تحلیل جناب دکتر محمد علی مختاری و دلیل ادامه رشد تقاضا در بازار سهام علی‌رغم تمامی این تحلیل‌ها و هشدارها نگاهی خواهیم انداخت. معمولا وقتی صحبت از وجود حباب در بازاری می‌شود تمایل افراد برای حضور در بازار کمتر می‌شود زیرا ترکیدن حباب یعنی قرار گرفتن روی ارزش واقعی، که ممکن است با ارزش خرید فروش آن اختلاف زیادی داشته باشد. اما در بازار سهام به واقع خلاف این نظریه در حال اتفاق است!
چرا مردم در بورس سرمایه‌گذاری می‌کنند؟| محمدعلی مختاری
این روزها بسیاری از اساتید اقتصاد از حبابی شدن بورس می‌گویند. مقالاتی که تقریبا همه روزه در جراید و فضای مجازی استدلال‌هایی بر حبابی بودن بازار می‌کنند (حبابی بودن قیمت یعنی در پی یک شوک به یکباره تقاضا برای کالا یا خدماتی بسیار زیاد شود، تحت این شرایط ممکن است قیمت آن کالا بسیار بیشتر از ارزش واقعی آن رشد کند یا اصطلاحا حباب قیمتی شکل بگیرد)
علی‌رغم این هشدارها ولیکن رفتار آحاد مردم هیچ اثری از هشدارهای اقتصاددانان در خود نشان نمی‌دهد. بارها و بارها اقتصادانان در مورد مسائل مختلف هشدار داده‌اند اما دولت‌های محترم بدون توجه راه‌کارهای خود را پیش بردند و متاسفانه هزینه‌ای نیز بر اقتصاد و معیشت مردم تحمیل کردند. مثل هشدار در مورد تورم سال 98 و لزوم ایجاد اصلاحات دولت برای کنترل آن، مسئله‌ای که الان گریبان‌گیر کشور شده است.یا طرح سهمیه‌بندی بنزین و امکان خرید و فروش آن توسط مردم در بورس انرژی که نه تنها ضرری برای مردم و دولت نداشت، حتی موجب کسب سود اقشار ضعیف جامعه نیز میشد.
دورنمای اقتصاد همراه مردم در مسائل اقتصادی
پس پربیراه نیست اگر نقدهای اساتید فرهیخته در این زمینه مطالعه شود.
پارادوکس حباب قیمتی و افزایش مجدد تقاضا!
افزایش قیمت‌ها در ماه‌های اولیه سال جاری به‌حدی بوده که اکثر تحلیل‌گران داخلی و خارجی آن را حباب قیمتی می‌دانند اگر این فرض صحیح باشد پس چرا کماکان ورد سرمایه به این بازار ادامه دارد؟ آیا بیم ترکیدن حباب اثری در تصمیم‌سازی مردم ندارد؟
چگونه قیمتی که تا این حد حبابی است، نه تنها دست نامرئی بازار با مکانیزم خود تنظیم آن را اصلاح نکرده، بلکه حتی این حجم از هشدارهای اساتید اقتصاد هم بی اثر است!؟ (دست نامرئی بیان می‌کند خود بازار بی‌نیاز از دخالت و احکام دستوری، نهایتا بر پایه عرضه و تقاضا تعدیل می‌شود)
به نظر نمی‌رسد مساله به همین سادگی‌ها باشد.
آیا می‌توان تبیین ساده‌ای برای این رفتار ارائه کرد؟
کوتاه‌ترین و ساده‌ترین تبیین یک کلمه است: انتظارات آینده‌نگر! (فرآیندی که در آن تصمیم‌سازی امروز مردم بر پایه انتظاراتی است که از اتفاقات آینده دارند، مثلا چون چند سال تورم بی‌وقفه ادامه داشته همچنان تصور می‌کنند قیمت خودرو و مسکن و انواع کالاهای سرمایه‌ای حالا حالاها بالا خواهد رفت)یک نظریه منطقی در چهارچوب علم اقتصاد در تببین افزایش مداوم و بی‌وقفه قیمت
افزایش قیمت مداوم در بورس کشور
انتظارات تورمی مردم
کمی مفصل‌تر به نظر می‌رسد اکثریت جامعه ایرانی در فضای مبهم آینده کشور، تورم بالایی را پیش‌بینی کرده است.
برای توضیح مکانیزم انتظارات مدل‌های ریاضی پیچیده‌ای ایجاد شده است. اما برای درک این مکانیزم نیازی به دانستن این روابط ریاضی نیست.
برای درک اثرات ملموس‌تر رابطه انتظارات و قیمت در بورس ایران، نگاهی به یک بازار عجیب دیگر یعنی رمز ارزها نکات آموزنده‌ای در خود دارد.
آیا رمز ارز یک دارایی دارای ارزش ذاتی است؟ خیر
آیا صورت سود و زیان سه ماهه و شش ماهه منتشر می کند؟ خیر
پس چرا فقط در دو هفته اخیر بیت کوین حدود 40 درصد افزایش قیمت داشته است؟
در میان انبوه پاسخ‌های پیچیده یک پاسخ صریح و روشن نیز می‌توان یافت:
زیرا آحاد اقتصادی انتظار افزایش قیمت آن پس از رکود کرونا و همچنین نصف شدن استخراج در هفته آتی را دارند و همین انتظارات کافی است تا باعث رشد یک دارایی بدون ارزش ذاتی شود.
بازار رمز ارز چیست؟ چگونه می‌توان از آن کسب درآمد کرد؟ دلیل افزایش و کاهش قیمت در آن چیست؟همه در:
مفهوم ارز دیجیتال به زبان ساده
دورنمای اقتصاد پیشرو در تبیین مفاهیم اقتصادی به زبان ساده
چرا انتظارات در بورس بیش از بازارهای دیگر است؟
سوال دیگر: چرا اگر انتظارات قیمتی هست فقط در بورس این مقدار نمود دارد؟
پاسخ به این سوال به نظرم دیگر یک کلمه نیست و در عوض چند مورد است که جدی‌ترین آن‌ها را ذکر می‌کنم:
برای مدت‌های طولانی بورس ایران بازاری کوچک و فعالیت در آن بسیار پر اصطکاک بود. احتمالا خیلی از شما کاغذهای سهام نسل‌های قبل را به یاد دارید.
فقط در یک و نیم سال گذشته حجم کدهای حقیقی و حقوقی در بورس ایران حدودا 10 برابر شده است که اکثر آن‌ها دسترسی به اینترنت دارند! وضعیت حال حاضر هم که نشان می‌دهد چه تقاضایی در حال شکل‌گیری است!
بنابراین دیگر راحت‌ترین حمله سفته‌بازانه (تقاضای معامله‌گری هم به آن می‌گویند یعنی افراد به قصد کسب سود دائم اقدام به خرید و فروش کالایی خاص می‌کنند، مثلا در حال حاضر بسیاری خودرو را برای مصرف و حظ ارزش پول خود می‌خرند، اما سفته‌بازان یا دلالان به قصد کسب سود بیشتر این کار را دائما تکرار می‌کنند) برای حفظ دارایی‌ها، صرافی‌های میدان فردوسی نیست بلکه صفحه موبایل و وبسایت کارگزاری است.
نقش حمایت دولت در تقاضای بورس
جامعه ایرانی باور دارد که بورس و رشد آن مورد حمایت دولت است ولی خودرو و دلار نه تنها حمایت نمی‌شوند، بلکه با سرکوب قیمتی مواجه هستند. وقتی دولت و رسانه‌ها دائم روی این موضوع تاکید می‌کنند ممکن است اطمینانی کاذب برای خرید سهام و افزایش چند برابری تقاضا در آن صورت بگیرد. همین تشکیل صف برای دریافت کد بورسی، سیگنالی از اثرگذاری دولت بر رفتار تقاضای مردم است.
آثار جدی تمایل افزایش قیمت را در قیمت خودرو، دلار و مسکن و طلا می‌توان یافت؛ ولی این بار (بازهم به دلیل 1)، نوبت این دارایی‌هاست که با وقفه زمانی، پس از مدتی به دنبال حمله‌های سفته بازانه به بورس فراگیر شده و کم اصطکاک ایران حرکت کنند.
بر پایه آن چه تا این جا ذکر آن رفت، با افزایش تقاضا و دلیل ادامه آن کاملا آشنا شدید؛ حتی ممکن است بازار دچار حباب قیمتی شده باشد، ولی تقاضای همچنان می تازد. تا این جای مقاله را بسیاری از شما در اخبار مختلف دیده و شنیده‌اید اما مسئله اساسی نحوه تصمیم‌سازی تحت این شرایط است. اگر فرضیه‌ها صحیح باشد و افزایش قیمت ناشی از خطاهای رفتاری و تبلیغات دولت باشد برای تصمیم در مورد حضور یا عدم حضور در بازار بورس چه باید کرد؟
آینده بورس | دکتر محمد علی مختاری، دکتر پویا ناظران
دکتر محمدعلی مختاری تحلیل‌گر اقتصادی:
به دلیل پرسش‌های مکرر مخاطبین و دوستان در پی نوشتن سلسله مطالبی در خصوص بورس بودم، در بالا توضیح داده شد که دلیل این‌که افزایش تقاضای بالا در این بازار بوجود آمده چیست، اکنون خیلی مختصر و مفید بر پایه فایل صوتی جناب ناظران (که در کانال تلگرامی ایشان منتشر شده است)، جوانب مختلف این بازار را برای شما تببین کرده تا بتوانید برای آینده خود در بورس تصمصیم‌سازی کنید.
جمع‌بندی شرایط بورس:
صحبت‌های دکتر ناظران در خصوص بورس جامع و کامل است. برخی از آن‌ها مکررا بیان شده‌اند و حتی در هنگام دریافت کد بورسی به امضای فرد می‌رسند. برخی نکات مهم نیز کمتر در تحلیل‌های رایج مورد اشاره قرار گرفته بود.
به دلیل اهمیت موضوع و پرسش مکرر مخاطبین عزیز، به جمع‌بندی مطالب در 4 محور می‌پردازیم:
ثبت‌نام در بورس را انجام دهید:
بورس یک ابزار مدرن پس‌انداز برای خانوار است؛
تامین مالی بنگاه‌ها (در عرضه‌های اولیه) و مشارکت مردم به جای دولت در ساختار مدیریت شرکت‌ها، و حتی با افزایش ذی‌نفعان، موجب بهبود سیاستگذاری حاکمیت خواهد شد، لذا افزایش تعداد افراد شرکت‌کننده در آن می‌تواند آثار بلندمدت مثبتی داشته باشد.
دورنمای اقتصاد همراه شما در مسائل روز اقتصادی
بنابراین به چشم یک سرمایه‌گذاری برای استفاده مناسب از پس‌انداز خود به آن نگاه کنید. این‌که کد بورسی داشته باشید و بتوانید در این بازار خرید و فروش کنید بسیار خوب است. از طرفی هر چه بیشتر دولت شرکت‌های خود را به مردم واگذار کند برای کارایی اقتصاد کشور مثمرثمر خواهد بود. کم‌کم این شرکت‌ها زیر ذره‌بین نقد مردم قرار گرفته و برای کسب سوددهی و رقابت با دیگران بیشتر تلاش خواهند کرد. منافع این رویه به کل اقتصاد کشور خواهد رسید.
بازار سهام ریسک دارد، مواظب باشید!
سهام شرکت‌ها یا همان دارایی بورسی، در تمام دنیا از دسته دارایی‌های ریسکی محسوب می‌شود و مواجه با ریسک زیاد به هیچ شخصی توصیه نمی‌شود.
اگر همه اخبار صحیح بود و قطعیت در مورد آینده وجود داشت که همین الان تمام سرمایه‌های مردم روانه بورس میشد. در این بازار رفتاری منطقی و عاقلانه داشته باشید، بورس با ریسک گره خورده است، هر چه سرمایه بیشتری در این بازار قرار دهید، در مقابل ریسک‌های پیشرو آسیب‌پذیرتر خواهید بود.
توصیه اقتصادانان در مورد بورس کشور
اقداماتی چون قرض‌کردن، فروش مسکن و خودرو برای ورود به بورس، یک اقدام ریسکی است و باید از آن اجتناب کرد. برای مدیریت بهتر این ریسک دارایی‌های خود را در چند بازار سرمایه‌گذاری کنید. باور کنید قرار ندادن همه تخم مرغ‌ها در یک سبد فقط شعار نیست و حاصل سال‌ها علم و تجربه بشر است.
ممکن است کارگزارها بگویند که سبد سهام همان قراردادن تخم‌مرغ‌ها در سبدهای مختلف است. اما دقیق‌تر نگاه کنید، فقط یکی از تخم‌مرغ‌ها را در بورس به هر شکلی که فکر می‌کنید بهتر است قرار دهید و سایر منابع مالی خود را در بازارهای دیگر، طلا، مسکن، دلار و.. قرار دهید.
روند بازار را دقیق پیگیری کنید
اگرچه ارزش بورس در اوج تاریخی است اما این به‌معنای حباب قیمتی نیست. در عین حال سناریوی اصلاح قیمتی و بازگشت به سه ماه قبل هم غیر‌ممکن نیست و در دنیا سابقه داشته است؛ پس با احتیاط و کسب دانش ذره ذره وارد این بازار شوید.
ممکن است قیمت‌ها حتی بالاتر هم روند و سودهی بیشتر شود، در عین حال ممکن است حبابی در کار باشد و با ترکیدن آن ضرر هنگفتی کنید. برای حرکت ایمن در بورس نیاز به اطلاعات دارید. فرآیند پیگیری اخبار را به حال خود رها نکنید و روزانه بررسی کنید تا در مواقع مهم بتوانید کسب سود کنید یا جلو ضرر احتمالی را بگیرید.
دولت جبران‌گر ضرر شما نخواهد بود!
دولت‌ها در هیچ کجای جهان، مسئول جبران زیان افراد در صورت وقوع اصلاحات در بورس نیستند؛ لذا دولت‌مردان نیز از القای بیش از حد این تصور نادرست دست بردارند.
در این باب البته معتقدم دانش عموم مردم کشور بسیار بیش از این است که چنین انتظاری از دولت داشته باشند.
تحلیل‌های خود را فقط بر مبنای اخبار منابع دولتی قرار ندهید. خیلی مواقع در تاریخ کشور بوده است که پیش‌بینی‌های دولت کاملا اشتباه از آب درآمده است. مثلا سال گذشته در مصاحبه‌ای اعلام شد قیمت پراید 50 ملیون تومان هم نیست و نخواهد شد! اگر کسی بر پایه همین خبر الان بخواهد پراید بخرد، خودتان می‌دانید که چه تفاوت قیمت عجیبی خواهد دید!
به امید روزهای بهتر برای ایران عزیز
برگرفته از مقالات : دکتر محمد علی مختاری، دکتر پویا ناظران و کانال اقتصاد رفتاری
(گردآورنده: مرتضی زارع)