صنعت آب و فاضلاب آلمان | بخش دوم: ساختار سازمانی صنعت آب و فاضلاب آلمان
دکتر سید حسین سجادی‌فر، مسعود خشائی و محمد داودآبادی
تامین و توزیع آب و خدمات دفع فاضلاب در آلمان، بر عهده شهرداری‌ها یا شرکت‌های دولتی و خصوصی (وابسته به دولت یا شهرداری‌ها) است.
مدیریت راهبردی صنعت آب و فاضلاب توسط دولت‌های محلی دموکراتیک (ایالت‌ها) تحت نظارت دولت فدرال مرکزی و تحت قوانین آمره با اشکال مختلف و با همکاری نهادها و سازمان‌های تخصصی مرتبط با آب و فاضلاب به شرح زیر انجام می‌شود (شکل 2-1):
- انجمن آب آشامیدنی آلمان .
- انجمن صنایع انرژی و آب.
- اتحادیه مدیریت آب.
- انجمن فنی گاز و آب.
- انجمن آب، فاضلاب و پساب.
- انجمن صنایع محلی آلمان.
شرکت مادر ، مرکز راهبردی در صنعت آب و فاضلاب آلمان
برای ایجاد هماهنگی بیشتر در زمینه فعالیت‌های شرکت‌های آب و فاضلاب، شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور با شخصیت حقوقی و استقلال مالی به عنوان شرکت مادر تشکیل شده و در راستای اهداف ستادی خود وظایف مربوط به خدمات مدیریت، مشاوره فنی و مهندسی، برنامه‌ریزی، مطالعه و تهیه طرح‌ها، نظارت و هماهنگی در اجرای طرح‌های کلان آب و فاضلاب، تهیه استانداردها و رویه‌های اجرایی و… را بر عهده دارد.
شکل 2-1: فرآیند مدیریت عملیات تامین و توزیع آب و دفع فاضلاب در آلمان
(R: DVGW- W 1100 (Code of Practice), DWA M 1100, 03/2008 (Code of Practice))
سهام تعدادی از شرکت‌های آب و فاضلاب به طور کامل خصوصی، دولتی و تعدادی نیز متعلق به شهرداری‌ها می‌باشد.
نحوه عملکرد بخش خصوصی آلمان در صنعت آب و فاضلاب
شرکت‌های خصوصی اختیارات کامل در مدیریت ندارند و بسیاری از آن‌ها تحت نظر شهرداری‌ها فعالیت می‌کنند. شهرداری‌ها تا قبل از سال 1997 بیش‌ترین درصد پوشش صنعت آب و فاضلاب آلمان را در اختیار داشته‌اند و مناطقی که شرکت‌های وابسته به شهرداری مسؤولیت آب و فاضلاب را بر عهده دارند، از لحاظ مالی و بودجه وابسته به شهرداری هستند.
در سال 1993 بالغ بر 78 درصد سرمایه‌گذاری‌ها توسط شرکت‌های دولتی انجام شده بود (بخش خصوصی 22 درصد) و در سال 2010 سهم شرکت‌های دولتی 65 درصد (خصوصی 35 درصد) گزارش شده است (جدول 5-1).
جدول 5-1 : انواع سرمایه‌گذاری‌های تامین مصارف عمومی آب در آلمان (ارقام: درصد)
شهرداری‌ها، در بسیاری از مناطق بهره‌برداری آب و فاضلاب را به شرکت‌های فرعی مطابق موافقتنامه‌های قانونی انتقال داده‌اند و در بسیاری از مناطق مطابق قوانین، مسؤولیت آب و فاضلاب به شرکت‌ها و انجمن‌های تخصصی آب و خاک واگذار شده است.
استفاده از توان‌مندی‌های بخش خصوصی در آلمان در سطح بسیار بالایی است. دولت فدرال آلمان، کنترل سطح عمومی هزینه‌ها، کیفیت آب آشامیدنی، الزامات زیست محیطی، حقوق برداشت آب و حقوق رهاسازی پساب فاضلاب به محیط زیست (رود، دریاچه، دریا و اقیانوس) را بر عهده دارد.
انواع سرمایه‌گذاری آب و فاضلاب آلمان
در مجموع، حدود 6،665 شرکت (واحد عملیاتی) تامین و عرضه آب و برق در آلمان (2010) گزارش شده که به طور عمده تحت نظارت شهرداری‌ها راهبری و مدیریت می‌شوند.
تعداد 1،558 فقره از این شرکت‌ها، تحت پوشش و نظارت انجمن انرژی و آب صنعتی آلمان قرار دارند (2012) که 75 درصد تامین و توزیع آب شهرهای آلمان را عهده دارند (جدول 6-1).
جدول 6-1: انواع سرمایه‌گذاری آب و فاضلاب آلمان در پایان سال 2012 (ارقام: درصد)
شکل 3-1 نشان‌دهنده تعداد شرکت‌ها و واحدهای عملیاتی و حجم تامین و توزیع آب را در آلمان برای سال 2010 برحسب درصد و حجم تامین و توزیع آب (میلیون مترمکعب در سال) است. در شکل 4-1 مقایسه ترکیب تعداد شرکت‌های عهدار جمع‌آوری و دفع فاضلاب و متوسط جمعیت برخوردار از خدمات فاضلاب در آلمان (2010) را نشان می‌دهد.
شکل 3-1: ترکیب تعداد شرکت‌ها و حجم تامین آب در آلمان (2010) (ارقام: درصد)
شکل 4-1: ترکیب تعداد شرکت‌ها و جمعیت برخوردار فاضلاب آلمان (2010) (ارقام: درصد)
شهرداری‌ها و نقش آن‌ها در صنعت آب و فاضلاب آلمان
تامین آب و فاضلاب آلمان، در راستای احترام به حقوق شهروندی از وظایف اصلی شهرداری ها و شرکت های دولتی است. تصمیمات راهبردی صنعت آب و فاضلاب، با مشارکت و همکاری احزاب دموکراتیک (ایالت ها و دولت های محلی) به صورت قانونی انجام می شود.
قانون اساسی آلمان (بند 2 ماده 28) و بیشتر اساسنامه‌های دولت‌های محلی و منطقه‌ای فدرال، حاکمیت قانونی شهرداری‌ها را در مدیریت آب و فاضلاب تضمین می‌کنند.
دولت‌های محلی و ایالتی به معنای خود مختاری، از منظر قانون قدرت مدیریت امور سازمانی، کارکنان، تامین مالی، مسایل منطقه‌ای، برنامه‌ریزی شهرها، و شهرداری‌ها را بر عهده دارند. مطابق قوانین دولت‌های فدرال محلی و منطقه‌ای، تامین آب آشامیدنی سالم دفع بهداشتی فاضلاب جزیی از وظایف شهرداری‌ها است. بر اساس قانون اساسی، ایالت‌های فدرال در اجرای مدیریت تامین و توزیع آب و خدمات فاضلاب با هماهنگی شهرداری‌ها، اشکال مختلف سازمان‌های تجاری را می‌توانند تشکیل دهند.
بند 2 ماده 28 قانون اساسی آلمان
نظم مبتنی بر قانون اساسی هر ایالت باید منطبق با اصول حکومت جمهوری، دموکراتیک و سوسیال و بر اساس قانون در حدود مفاد قانون اساسی باشد. در هر یک از نواحی ایالتی و حوزهها، شهروندان از طریق انتخاب عمومی مستقیم آزاد و متساوی باید دارای نمایندگی باشند.
در بخش‌های گوناگون هر ایالت، مجمع نمایندگی ناحیه ممکن است جای یک هیات منتخب را بگیرد. بخش‌ها با توجه به مسؤولیت خود، دارای حق مسلم تنظیم تمام امور انجمن محلی در حدودی که قانون پیشبینی کرده می‌باشند. اتحادیه بخش‌ها حق خود مختاری داخلی را نیز بر طبق مقررات قانون و در حدود وظایف و خدماتی که طبق قانون برای آن‌ها مقرر گردیده است، خواهند داشت.