تبدیل تهدید نفتی به فرصت نفتی!
اکنون که نفت به پایین‌ترین قیمت خود در 21 سال گذشته رسیده و صادرات نفتی کشور نیز به کمترین میزان خود در 3 دهه گذشته رسیده است، آیا فرصتی برای کسب درآمد ملی در ابعاد وسیع وجود دارد!؟
نزدیک شدن قیمت و مقدار بنزین به قیمت جهانی آن
زمانی بحث اصلی در مورد بنزین، اختلاف قیمت آن با مقدار جهانی و هزینه فرصت صادرات آن بود. همچنین مصرف بالای این کالا و شکاف قیمتی آن با مقدار جهانی، یارانه‌ای سنگین به بودجه سالانه دولت تحمیل می‌کرد.
اما در حال حاضر کاهش شدید مصرف بنزین موجب مازاد عرضه و انباشت ذخایر آن (طی چند ماه اخیر) شده است؛ از طرف دیگر کاهش قیمت جهانی نفت شرایط را به‌گونه‌ای رقم زده که هم به لحاظ قیمت و هم مقدار توانایی حضور در بازار صادراتی این کالا فراهم شده است.
می‌توان با طراحی سازوکاری مناسب، امکان صادرات پایدار این محصول با مصونیت از تحریم‌های جهانی را فراهم آورد. طرحی که در آن سهمیه‌های بنزین مردم نیز وارد بورس انرژی شده و دولت را از چالش یارانه ثابت ماهانه رها می‌کند.
قیمت بنزین داخلی به قیمت جهانی رسیده!
چگونه می‌توان از فرصت کاهش شدید قیمت نفت جهانی، برای اصلاح پایدار قیمت بنزین (و احتمالا سایر حامل‌های انرژی) استفاده کرد؟
طی سال‌های گذشته طرح‌های مختلفی برای افزایش تدریجی و نزدیک کردن قیمت بنزین و حامل‌های انرژی به قیمت‌های جهانی ارائه شده است. تمامی طرح‌ها بر این محور استوار هستند که قیمت این منابع به میزان هزینه فرصت جهانی (قیمت صادرات) آن‌ها نزدیک شود.
در حال حاضر هم قیمت نفت در جهان به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است، هم قیمت بنزین داخلی تا حد زیادی نسبت به گذشته افزایش یافته است. مسئله‌ای که موجب شده قیمت بنزین به میزان هزینه فرصت صادرات آن تا حد ممکن نزدیک شود.
تحت این شرایط اگر سال‌ها هدف ما رسیدن به قیمت جهانی بوده است اکنون شرایط به‌گونه‌ای است که قیمت جهانی خود را به ما رسانده است. قیمت عمده فروشی بنزین پس از افزایش 50 درصدی در هفته دوم اردیبهشت ماه حدود 3500 تومان است. در حال حاضر با توجه به وجود تحریم‌ها و مشکلات موجود در فروش بنزین، دولت حتی اگر بتواند بنزین را صادر کند باید حداقل 25% تخفیف بدهد، هزینه فرصت صادرات بنزین در حدود لیتری 2600 تومان خواهد بود.
مازاد بنزین برای اولین بار
از طرف دیگر با توجه به قیمت بنزین داخلی، برای اولین بار حداقل در سی سال اخیر، ظرفیت تولید بنزین کشور به طرز معناداری بیشتر از مصرف آن شده است. تحت این شرایط ظرفیت خالی مناسبی برای صادرات بنزین بوجود آمده است.
ظرفیتی که در صورت استفاده از انگیزه‌های بخش خصوصی و غیر دولتی و با ایجاد شبکه توزیع غیرمتمرکز در کشورهای منطقه می‌توان آن را به یک منبع درآمد پایدار بدل کرد. منبعی برای تغذیه توسعه پایدار که متاثر از تحریم‌های جهانی نیز نخواهد شد.
بنزین و درآمد پایدار
بنابراین می‌توان چهارچوبی برای اجرای این طرح در نظر گرفت تا منافع صادراتی آن وارد چرخه اقتصادی کشور شود.
نخست باید قیمت بنزین را به‌صورت شناور و انعطاف‌پذیر با روند جهانی طراحی و در بازار اعلام کرد. این قیمت باید با هزینه فرصت صادرات بنزین براری کند. حال ما کالایی داریم که قیمت داخلی آن، ظرفیت صادرات را دارد.
بنابراین باید صادرات بنزین را آزاد کرده و قابلیت عرضه آن در بورس انرژی را فراهم کرد. تحت این شرایط می‌توان مشکل قیمت‌گذاری بنزین در شرایط فعلی را حل و فصل کرد.
در بخش عرضه بنزین می‌توان با خصوصی‌سازی شبکه توزیع بنزین درداخل کشور به توسعه این شبکه کمک شایانی کرد. گسترش شبکه توزیع خصوصی اصل صرفه در مقیاس را وارد چرخه تولید می‌کند، و مزیت رقابتی بیش‌تری در اختیار بازار این کالا در اختیار تصمیم‌سازان قرار می‌دهد.
مردم و بخش خصوصی | چالش‌های طرح
با عملی شدن فرآیند خصوصی‌سازی شبکه توزیع قیمت خرده‌فروشی بنزین آزاد می‌شود. شرکت پالایش فرآورده‌های نفتی کشور می‌تواند در یک اقدام منسجم، با برگزاری مزایده‌های بزرگ جایگاه‌های موجود را به شرکت‌های توزیع‌کننده بنزین اجاره دهد.
البته این طرح پیچیدگی‌هایی هم دارد. یکی از مسائل مهم در این زمینه بحث یارانه‌های ماهیانه است. لازمه اجرایی شدن این طرحف خارج کردن یارانه ماهیانه پرداختی از فرم ثابت به فرم شناور است. یارانه باید ضریبی از قیمت بنزین عرضه شده در بورس انرژی باشد.
به همین دلیل این تصمیم نمی‌تواند به‌صورت دستوری از سوی دولت تعیین و اجرایی شود. هرگونه تصمیم در این زمینه باید با مشارکت مردم و تنها در صورت موافت آن‌ها صورت گیرد.
نگارنده : امیر کرمانی