اقتصاد سبز از جمله موضوعات مهمی است که در آینده اقتصاد جهان و توسعه کشورها نقشی کلیدی خواهد داشت. این مفهوم نوین، ارتباط تنگاتنگی با رویه‌های مورد بررسی در توسعه پایدار دارد.

تا جایی که شاید بتوان گفت اصولا توسعه پایدار خارج از چارچوب اقتصاد سبز و اقتصاد چرخشی، تعریف نمی‌شود.
مفاهیم مهمی که به رابطه توسعه کشورها و استفاده مداوم آن‌ها از منابع در طول زمان، با رعایت مسائل زیست‌ محیطی تاکید دارد.

امروزه به تحقیق اثبات شده است که اگر اقتصادهای دنیا از مسیر استفاده از سوخت‌های فسیلی و منابع مضر برای محیط زیست به سمت انرژی‌های تجدید پذیر و پاک حرکت نکنند، بقا در کره خاکی تا سال 2050 برای جمعیت پیش‌رو ممکن نخواهد بود (کمبود منابع و غذا برای جمعیت آینده).

مفهوم اقتصاد سبز

دورنمای اقتصاد در راستای رسالت خود مبنی بر معرفی و اطلاع‌رسانی در مورد رویکردهای نوین اقتصادی و مرور ادبیات موجود، در مقلات متعدد به بیان مفاهیم موجود در این زمینه پرداخته است.

در یک تعریف مختصر: اقتصاد سبز به مجموعه رویه‌ها و الگوهای اقتصادی اطلاق می‌شود که توسعه پایدار کشورها در آن با درنظر گرفتن مسائل زیست‌محیطی به‌عنوان شرط لازم انجام می‌شود. ‌اقتصاد سبز، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر جدید، حمل و نقل با کم‌ترین انتشار گازهای گلخانه‌ای، توسعه مراکز مسکونی با انرژی کارآمد، فن‌آوری‌های پاک، بهبود مدیریت زباله، استفاده بهینه از ضایعات، کشاورزی پایدار، مدیریت جنگل‌ها و ماهی‌گیری پایدار را شامل می‌شود.

جهت آشنایی با مفهوم اقتصاد سبز و رویکردهای اقتصادی مرتبط با آن مقالات زیر به شما پیشنهاد می‌شود:
اقتصاد سبز
توسعه پایدار | رویکردهای نوین “اقتصاد کم ‌کربن”

شاخص‌های اقتصاد سبز

با توجه به اهمیت بکارگیری رویه‌های اقتصاد سبز در سیاست‌گذاری کشورها در مسیر توسعه پایدار، در دهه اخیر کشورها تلاش‌های فرواوانی برای قرار گرفتن در مسیر سبز اقتصاد انجام داده‌اند. به همین دلیل به‌ منظور اندازه‌گیری سطح کیفی و کمی عملکرد کشورها در مسیر اقتصاد سبز شاخص‌های تعریف شده است.
ارزیابی و گروه‌بندی کشورها در زمینه درجه اهمیت به اقتصاد سبز، بر پایه 32 شاخص در بستر چهار بعد (گروه):

• رهبری و تغییرات آب و هوایی،
• کارآمدی فعالیت‌ها،
• بازارها و سرمایه‌گذاری،
• محیط زیست

برای آشنایی با مفهوم شاخص‌های اقتصاد سبز می‌توانید مقاله زیر را مطالعه کنید:

شاخص‌های جهانی اقتصاد سبز

آمار عملکرد کشورها در اقتصاد سبز 2010-2016

آخرین گزارش منتشر شده از شاخص‌های سبز مربوط به سال 2016 (روایت پنجم- روایت اول 2010) است که شامل نتایج و تحلیل اطلاعات 80 کشور جهان و 40 شهر که در زمینه اقتصاد سبز فعالیت-های ارزنده‌ایی انجام داده‌اند، است.
مقایسه اطلاعات حاصل از تجزیه و تحلیل این داده‌ها، در بازه‌ی زمانی 2016-2010 نشان می‌دهد که کشورهای مورد مطالعه، در حال پیشرفت به سوی اقتصادهای سبزتر هستند و امید است طی سال‌های آتی تعداد کشورهایی که در اقتصاد سبز فعالیت‌هایی را انجام داده‌اند، بیش‌تر شوند.

در ادامه، بر پایه‌ی این گزارش مطابق جدول‌های شماره‌ 1-1 الی10-1 برای هر یک از چهار مولفه‌ی شاخص‌های ارزیابی جهانی اقتصاد سبز به ترتیب ارایه شده است.

سال 2016

سال 2010

رتبه	کشور	امتیاز	رتبه	کشور	امتیاز
1	­­­آلمان	97.74	1	سوئد	77.61
2	ایالات متحده­	94.71	2	نروژ	69.11
3	هلند	93.84	3	فنلاند	67.83
4	سوئد	93.65	4	سوییس	67.63
5	نروژ	88.95	5	آلمان	66.01
6	کانادا	85.59	6	استرالیا	65.23
7	بریتانیا	82.73	7	ایرلند	63.68
8	هلند	77.58	8	زامبیا	62.00
9	ژاپن	75.94	9	دانمارک	61.84
10	فنلاند	74.47	10	برزیل	60.29
11	فرانسه	72.66	11	کاستاریکا	58.69
12	چین	72.12	12	کانادا	58.32
13	کاستاریکا	69.79	13	فرانسه	56.76
14	سوییس	69.55	14	ایتیوپی	56.46
15	نیوزلد	69.24	15	ایتالیا	56.21
16	استرالیا	62.82	16	پرتغال	55.86
17	ایسلند	61.76	17	هلند	55.61
18	برزیل	59.66	18	کلمبیا	55.12
19	هند	58.03	19	اروگویه	54.73
20	آفریقای جنوبی	53.18	20	کامبوج	54.11
21	استرالیا	51.84	21	اسپانیا	53.88
22	اسپانیا	51.36	22	اسلوونی	53.76
23	کره جنوبی	49.62	23	رواندا	53.18
24	اسراییل	47.55	24	نیوزلند	53.03
25	کنیا	45.88	25	بریتانیا	52.96
26	ایسلند	41.81	26	مجارستان	52.75
27	کلمبیا	41.65	27	فلیپین	52.63
28	امارت	41.57	28	لوکزامبورگ	52.18
29	ایتالیا	41.33	29	پرو	51.60
30	شیلی	41.31	30	ایالات متحده­	51.53
31	مکزیک	38.82	31	گنیا	51.25
32	بلژیک	38.20	32	شیلی	51.11

جدول شماره 2-1: (ادامه)

سال 2016

سال 2010

رتبه	کشور	امتیاز	رتبه	کشور	امتیاز
33	پرو	37.01	33	ایرلند	50.93
34	اندونزی	36.97	34	ژاپن	50.60
35	موناکو	36.77	35	موناکو	50.35
36	مراکش	36.42	36	کروواسی	50.32
37	پرتغال	36.22	37	بلژیک	50.23
38	تایلند	36.14	38	تایلند	49.89
39	غنا	35.71	39	پاناما	49.65
40	فلیپین	35.13	40	ترکیه	49.63
41	سنگال	34.96	41	لیتوانی	49.62
42	مالزی	34.77	42	یونان	49.47
43	بنگلادش	34.61	43	نیجریه	48.76
44	اسلوونی	34.33	44	مکزیک	48.63
45	بورکینافاسو	34.19	45	امارت	48.50
46	تانزانیا	34.18	46	کره­ی ­جنوبی	48.41
47	رواندا	33.94	47	تایوان	48.37
48	آرژانتین	33.42	48	لیتوانی	47.45
49	نیجریه	33.37	49	موزامبیک	47.14
50	اردن	32.72	50	مالتا	46.64
51	فدارال روسیه	32.59	51	بورکینافاسو	46.43
52	اروگوئه	32.57	52	اروگوئه	45.78
53	ایتیوپی	32.56	53	تانزانیا	45.75
54	ترکیه	32.28	54	سنگال	44.36
55	یونان	32.14	55	استرالیا	44.28
56	لهستان	32.13	56	اسراییل	44.20
57	قطر	31.79	57	ازبکستان	43.73
58	لوکزامبورگ	31.77	58	غنا	43.28
59	اسلوواکی	31.72	59	آفریقای جنوبی	42.86
60	موزامبیک	31.28	60	اردن	42.59
61	تایوان	31.23	61	جمهوری چک	42.39
62	عربستان سعودی	31.20	62	اسلوواکی	42.11
63	ویتنام	31.08	63	قبرس	41.99

جدول شماره3-1: (ادامه)

سال 2016

سال 2010

رتبه	کشور	امتیاز	رتبه	کشور	امتیاز
64	کلمبیا	30.90	64	چین	41.77
65	عمان	30.63	65	مالزی	41.31
66	پاناما	30.58	66	ویتنام	41.30
67	مغولستان	30.57	67	مراکش	40.51
68	کروواسی	30.29	68	هند	40.43
69	مالتا	30.22	69	رومانی	40.04
70	استونی	30.17	70	لهستان	39.35
71	جمهوری چک	30.13	71	آرژانتین	39.23
72	کویت	30.07	72	عمان	39.19
73	مجارستان	29.82	73	بنگلادش	39.09
74	لتونی	29.78	74	فدرال روسیه	38.08
75	لیتوانی	29.66	75	اندونزی	37.73
76	ازبکستان	29.25	76	استونی	37.09
77	بلغارستان	28.88	77	کویت	36.45
78	رومانی	28.87	78	قطر	36.33
79	زامبیا	28.84	79	مغولستان	35.01
80	قبرس	28.50	80	آفریقای جنوبی	31.34

جدول شماره 4-1: رتبه‌بندی شهرهای برتر بر اساس شاخص‌های اقتصاد سبز

رتبه	شهر	امتیاز	2013	شهر
1	کپنهاگ	99.98	Y	Y
2	استکلهم	99.72	Y	Y
3	ونکورن	96.71	Y	Y
4	اسلو	84.47	Y	Y
5	سنگاپور	74.42	Y	Y
6	نیویورک	74.31	Y	Y
7	برلین	72.59	Y	Y
8	هلسینگی	71.51	Y	Y
9	پاریس	69.53	Y	Y
10	توکیو	69.50	Y	Y
11	لندن	69.22	Y	Y
12	سانفرانسیسکو	67.05	Y	Y
13	ملبرن	55.99	Y	Y
14	ریکیاویک	53.01	N	N
15	واشینگتن	51.18	Y	Y
16	پرتلند	50.95	Y	Y
17	لوس­آنجلس	46.43	Y	Y
18	ابوظبی	46.12	N	N
19	سئول	44.62	Y	Y
20	بوجوتا	42.84	Y	Y
21	دوبلین	39.43	Y	Y
22	پکن	38.93	N	N
23	دهلی­نو	38.84	N	N
24	ریودوژانیرو	38.23	Y	Y
25	سیدنی	38.11	Y	N
26	تورنتو	38.06	Y	Y
27	هنک کنگ	36.52	Y	Y
28	میکزیکو سیتی	35.13	Y	Y
29	ژوهانسبورگ	35.09	Y	Y
30	بوینس آیرس	33.06	Y	N
31	جاکارتا	30.16	Y	Y
32	ورشو	30.16	Y	Y
33	لاگوس	30.08	Y	Y

جدول شماره 5-1: (ادامه)

رتبه	شهر	امتیاز	2013	شهر
34	مادرید	30.05	Y	Y
35	مومبیا	28.73	N	N
36	کاستاریکا	28.67	N	N
37	شیکاگو	28.61	Y	Y
38	فیلادلپیلا	28.56	Y	Y
39	سائوپالو	28.56	N	N
40	لیما	28.53	Y	Y
41	استانبول	28.48	N	N
42	آدیس آبابا	27.18	N	N
43	بانکوک	27.08	Y	Y
44	هانوی	27.08	Y	N
45	رم	26.99	N	N
46	شانگهای	25.64	N	N
47	مسکو	25.58	Y	N
48	آتن	24.23	Y	N
49	داکا	24.23	N	N
50	هوستن	24.23	Y	Y

شاخص رهبری و تغییرات آب و هوایی:

رهبران سیاسی کشورها نقش کلیدی در جریان اقتصاد سبز و رشد سبز دارند. رهبران مختلف، به ویژه سران دولت‌ها، سامانه‌های ارتباطی و ابزارهای سیاسی و اقتصادی قدرتمندی را در زمینه حمایت از سرمایه‌گذاری‌های سبز و توسعه صنعتی در اختیار دارند.

شاخص عملکرد تغییرات آب و هوایی که توسط موسسه بازرگانی و مطالعات مالیاتی گرامان واتشل منتشر شده، معیار جامع‌تری را برای ارزیابی و تحلیل نتایج مقایسه کشورها مانند روند انتشار گازهای گلخانه‌ای و عملکرد سیاست‌های مربوطه را نشان می‌دهد.

جدول شماره 6-1: رتبه‌بندی کشورهای برتر بر اساس شاخص‌های رهبری و تغییرات آب و هوایی

سال 2016

سال 2010

شکل شماره 1 تغییرات شاخص‌های جهانی برخی از کشورهای منتخب بین سال‌های 2016-2014 در زمینه‌ی سرانه تولید ناخالص داخلی را نشان می‌دهد.

شاخص کارآمدی منابع در اقتصاد سبز:

کارآمدی منابع:

نرخ بازیافت در هر کشور به عنوان برآورد برای بهره‌وری منابع ملی و پیشرفت به سمت یک اقتصاد چرخشی استفاده می‌شود. داده‌های این بخش از اطلاعات مندرج در سامانه اطلس زباله قابل دسترس است و توسط داده‌های منطقه‌ای ارایه شده توسط سازماناکو منا تکمیل شده است.

جدول شماره 7-1: رتبه‌بندی کشورهای برتر بر اساس شاخص‌های کارآمدی

سال 2016

سال 2010

رتبه	کشور	امتیاز	رتبه	کشور	امتیاز
1	آلمان	99.97	1	آلمان	89.23
2	دانمارک	99.91	2	فنلاند	87.99
3	بریتانیا	98.39	3	دانمارک	85.41
4	ایالات متحده­	97.54	4	سوئد	85.37
5	سوئد	91.76	5	ژاپن	79.31
6	چین	91.59	6	کانادا	77.83
7	کانادا	86.37	7	ایالات متحده­	75.34
8	فنلاند	83.33	8	ایرلند	73.92
9	ژاپن	81.39	9	هلند	72.14
10	نروژ	80.14	10	نروژ	70.79

جدول 8-1 رتبه‌بندی کشورهای برتر بر اساس شاخص‌های کارآمدی

سال 2016

سال 2010

رتبه	کشور	امتیاز	رتبه	کشور	امتیاز
1	ایالات متحده­	98.39	1	اسلوواکی	77.44
2	نیوزلند	95.76	2	سوییس	73.43
3	استرالیا	95.53	3	پرتغال	71.66
4	سوئد	94.15	4	کروواسی	70.13
5	آلمان	92.69	5	موناکو	70.12
6	دانمارک	92.13	6	فرانسه	69.25
7	نروژ	91.67	7	استرالیا	69.23
8	ژاپن	90.52	8	یونان	66.73
9	کاستاریکا	87.25	9	لوکزامبورگ	66.72
10	کانادا	83.36	10	امارات	66.21

جدول شماره 9-1: رتبه‌بندی کشورهای برتر بر اساس شاخص‌های کارآمدی

سال 2016

سال 2010

رتبه	کشور	امتیاز	رتبه	کشور	امتیاز
1	آلمان	98.31	1	سوئد	88.3
2	سوئد	94.48	2	فنلاند	77.55
3	نروژ	93.13	3	نروژ	74.69
4	کانادا	91.89	4	استرالیا	74.04
5	ژاپن	91.42	5	ایسلند	73.72
6	دانمارک	88.92	6	آلمان	72.05
7	ایالات متحده­	84.2	7	سوییس	71.57
8	بریتانیا	83.68	8	دانمارک	70.12
9	هلند	83.21	9	تایوان	69.79
10	فنلاند	79.61	10	کانادا	66.98

10 کشور برتر به لحاظ سرمایه گذاری در اقتصاد سبز

همان‌طور که در جدول زیر مشخص است ایالات متحده آمریکا به‌عنوان یکی از بزرگترین اقتصادهای دنیا بین سال‌های 2010 تا 2016 خود را به جمع 10 کشور برتر در این زمینه رسانده است. در سال 2016 آمریکا جایگاه هفتم شاخص سرمایه گذاری در اقتصاد سبز را به خود اختصاص داده است. رتبه‌ای که کسب آن برای اقتصاد بزرگی چون آمریکا نیازمند صرف هزینه بسیار سنگین است. از جمله فاکتورهای مهم در این زمینه کاهش وابستگی اقتصاد پویا و در حال رقابت کشور به سوخت های فسیلی و جایگزین کردن منابع تجدیدپذیر در فرآیندهای تولیدی است.
این حرکت و گذار به سمت سرمایه‌گذاری در زمینه اقتصاد سبز، مسیر توسعه پایدار اقتصادهای بزرگ نظیر ایالات متحده یا آلمان (قوی‌ترین اقتصاد اروپا) را با رنگ سبز نمایش می‌دهد!

جدول شماره 10-1: رتبه‌بندی کشورهای برتر شاخص‌‌های بازار و سرمایه‌گذاری

سال 2016

سال 2010

رتبه	کشور	امتیاز	رتبه	کشور	امتیاز
1	آلمان	98.31	1	سوئد	88.3
2	سوئد	94.48	2	فنلاند	77.55
3	نروژ	93.13	3	نروژ	74.69
4	کانادا	91.89	4	استرالیا	74.04
5	ژاپن	91.42	5	ایسلند	73.72
6	دانمارک	88.92	6	آلمان	72.05
7	ایالات متحده­	84.2	7	سوییس	71.57
8	بریتانیا	83.68	8	دانمارک	70.12
9	هلند	83.21	9	تایوان	69.79
10	فنلاند	79.61	10	کانادا	66.98

مصرف انرژی و رشد اقتصادی

انرژی، به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل تولید و هم چنین به عنوان یکی از ضروری ترین محصولات نهایی، جایگاه ویژه‌ایی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها دارد.

از سویی، با توجه به گستردگی منابع انرژی و هم چنین تاثیرات سوء مصرف انرژی بر آلودگی هوا و تغییرات آب و هوایی، برنامه‌ریزی برای مصرف انرژی اهمیت فراوان داشته و باید با دقت بسیار انجام گیرد. با توجه به ارتباط نزدیک بین مصرف انرژی و رشد اقتصادی در ایران، تعیین کم و کیف رابطه‌ی بین این دو متغیر در تبیین ادبیات اقتصادی، حاکی از وجود ارتباط قوی بین سطح فعالیت‌های اقتصادی (رشد اقتصادی) و مصرف انرژی است.

زیرا انرژی به عنوان نیروی محرکه بیش‌تر فعالیت‌های تولیدی و خدماتی است و جایگاه خاصی در رشد و توسعه اقتصادی دارد. اقتصاددانان اکولوژیک همانند نایر و آیرس (1984) معتقدند که در مدل بیوفیزیکی رشد، انرژی، تنها و مهم‌ترین عامل رشد است، به طوری که از نظر آن‌ها، نیروی کار و سرمایه، عامل‌های واسطه‌یی هستند که برای استفاده به انرژی نیاز دارند.

به دلیل محدودیت و مرغوبیت انرژی‌های فسیلی و مشکلات زیست محیطی استفاده از منابع جدید انرژی به جای منابع فسیلی، بسیار الزامی است. در آینده، سامانه‌های جدید انرژی باید متکی به تغییرات ساختاری و بنیادی باشند که در آن منابع انرژی بدون دی‌اکسیدکربن، مانند انرژی‌های خورشیدی، بادی، زمین‌گرمایی و کربن ‌خنثی مانند انرژی بیوماس مورد استفاده قرار می‌گیرند.

بی تردید انرژی‌های تجدیدپذیر با توجه به سادگی فنآوری‌ در مقابل فنآوری انرژی هسته‌ایی و نیز به دلیل عدم ایجاد مشکلاتی نظیر زباله‌های اتمی، نقش مهمی در سامانه‌های جدید انرژی دارند. مصرف بی‌رویه انرژی، به ویژه سوخت‌های فسیلی، برای تحقق هدف‌های رشد اقتصادی و علاوه بر آن ضعف کارآمدی در مصرف، سبب افزایش آلودگی محیط ‌زیست می‌شود.

مایر و کنت، ارتباط بین مصرف انرژی و تخریب محیط زیست را به این صورت بیان می‌کنند که “پس از انقلاب صنعتی و به ویژه در دهه‌های اخیر، با استفاده بیش‌تر از انرژی‌های فسیلی، متوسط بهره‌وری عامل‌های تولید افزایش یافته است و به همین دلیل استفاده از انرژی از طریق تاثیرات آلوده‌کننده‌ی خود، سبب تخریب محیط زیست شده است.

از این رو، بخش انرژی بیش‌ترین سهم را در مسایل تغییر شرایط محیط زیست دارد، به این دلیل سیاست انرژی و محیط زیست، ارتباط تنگاتنگی با یک دیگر دارند”. دیدگاه اغلب اقتصاددانان نئوکلاسیک ، مانند برندت و دنیسون، مخالف اقتصاددانان اکولوژیک است.

در ادامه، مهم‌ترین خطرات و آسیب‌های زیست محیطی مصرف سوخت‌های فسیلی به اختصار ارایه می‌شود:

1- گرم شدن کره‌ زمین

مصرف سوخت‌های فسیلی سبب انتشار دی‌اکسید‌کربن و سایر گازهای گلخانه‌ایی می‌شود. تجمع و افزایش بیش از حد این گازها در جو زمین، سبب ایجاد لایه‌ی ضخیمی از گاز می‌شود که همانند پوشش پلاستیکی گلخانه‌ها، از بازگشت حرارت مازاد حاصل از تابش نور خورشید به زمین از فضا جلوگیری می‌کند و گرما را در نزدیکی سطح زمین نگاه می‌دارد و همانند گلخانه سبب گرم شدن هوای زمین می‌شوند.

در اثر بروز این پدیده‌ی زیست محیطی، بنا به تخمین دانشمندان، دمای کره‌ زمین در طی قرن حاضر بین 0.8 الی 3.5 درجه سیلیسیوس افزایش داشته است. بروز تغییرات گسترده‌ی آب و هوایی در مناطق مختلف زمین و بروز وقایعی مانند خشکسالی یا ترسالی، سیل و طوفان‌های شدید را به همراه خواهد داشت.

از سوی دیگر افزایش سرعت ذوب یخ‌های قطبی، سبب بالا آمدن آب دریاها و اقیانوس‌ها و به زیر آب رفتن بسیاری از مناطق ساحلی خواهد شد.

2 – آلودگی هوا و باران‌های اسیدی

باران‌های اسیدی یکی از اشکال آلودگی هوا محسوب می‌شوند. گازهای دی‌اکسید‌کربن و اکسید ‌نیتروژن حاصل از مصرف سوخت‌های فسیلی در هوا با بخار آب موجود ترکیب شده و اسید کربنیک، اسید سولفوریک و اسید نیتریک تشکیل می‌شود که به همراه ابرها بر فراز گستره وسیعی از زمین حرکت کرده و هنگام تبدیل ابرها به باران، این اسیدها به سطح زمین برگشته و سبب تخریب جنگل‌ها، پوشش گیاهی، ساختمان‌ها و نیز آلودگی منابع آبی می‌شوند.

آلودگی هوا و باران‌های اسیدی چه تاثیراتی بر زندگی انسان و محیط زیست دارد؟

• تاثیر بر سلامتی انسان‌ها، ایجاد تنگی نفس، برونشیت، التهاب ریه، آنفلوآنزا و سرماخوردگی.
• تغییرات اکوسیستم آبی که سبب از بین رفتن زندگی گیاهی و جانوری در دریاها و دریاچه‌ها می‌شود.
• تأثیر بر گیاهان و جنگل‌ها: مانند ریختن برگ‌ها، تخریب ریشه گیاهان، کاهش روند رشد، تقلیل میزان محصول دهی، کم شدن قدرت حیات.
• کاهش میزان حاصلخیزی خاک و حتی ممکن است سبب ورود مواد سمی به خاک‌ها و منابع آب شوند.
• از بین رفتن بناها و آثار تاریخی به خصوص در ساختمان‌هایی که از سنگ مرمر یا آهک ساخته شده باشند .

نویسندگان
سید حسین سجادی فر ، پژوهشگر اقتصاد آب و محیط زیست
محمد داودآبادی ، کارشناس آب و فاضلاب