صنعت آب و فاصلاب آلمان- بخش هشتم: کارآمدی اقتصادی قیمت‌ها
دکتر سید حسین سجادی‌فر، مسعود خشائی و محمد داودآبادی
دورنمای اقتصاد در سری مقاله‌های پیوسته خود به بررسی صنعت آب و فاضلاب کشور آلمان می‌پردازد. آلمان کشوری غنی به لحاظ برخورداری از منابع آب شیرین در جهان است و به داشتن رودخانه‌های پرآب مشهور است.
این کشور در عین برخورداری، یکی از بهترین نمونه‌ها در صنعت آب و فاضلاب جهان و نحوه تصفیه و مدیریت آب برای مناطق مختلف کشور است. بنابراین مقایسه وضعیت این صنعت در کشور ما با آلمان (به‌عنوان کشور شاخص)، شناخت مناسبی از وضعیت کلی آن به ما می‌دهد.
در مقالات قبلی شامل:
- صنعت آب و فاضلاب آلمان | بخش اول: نمایی از صنعت آب و فاضلاب آلمان
- صنعت آب و فاضلاب آلمان | بخش دوم: ساختار سازمانی صنعت آب و فاضلاب آلمان
- صنعت آب و فاضلاب آلمان | بخش سوم: بیلان آب (تراز آب)
- صنعت آب و فاصلاب آلمان | بخش چهارم: مدیریت تقاضا
- صنعت آب و فاضلاب آلمان- بخش پنجم: مدیریت آب بدون درآمد
- صنعت آب و فاضلاب آلمان- بخش ششم: قیمت‌گذاری آب و فاضلاب
- صنعت آب و فاضلاب آلمان- بخش هفتم: مدیریت هزینه
کارآمدی اقتصادی قیمت‌ها | صنعت آب و فاضلاب آلمان
برای شناسایی کارآمدی قیمت‌های فروش آب و فاضلاب از شاخص اقتصادی قیمت کالاها و خدمات مصرفی استفاده شده است. این شاخص، معیار سنجش تغییرات قیمت کالاها و خدماتی است که به مصرف خانوارها می‌رسد و مهم ترین ابزار اندازه‌گیری میزان تورم و افزایش قیمت‌ها می‌باشد.
شاخص قیمت کالاها و خدمات کاربردهای گوناگونی از جمله برآورد قدرت خرید پول کشور، اندازه گیری روند درآمد و هزینه واقعی خانوارها، تعدیل حقوق و دستمزد، برآورد حساب‌های ملی به قیمت ثابت و… را دارد. شکل‌های 11-2 و 12-2 شاخص قیمت آب و فاضلاب آلمان را طی سال‌های 2013-2005 نشان می‌دهد.
از سال 2005 قیمت فروش آب به تقریب 12.2 درصد (فاضلاب 14.3 درصد) افزایش، تورم 14.3 درصد و هزینه‌ها معادل 15.3 درصد افزایش داشته است. بنابر این درصد افزایش قیمت آب و فاضلاب اندکی از رشد تورم کم تر بوده است.
مقایسه قیمت آب با کالاهای اساسی
شکل 13-2 مقایسه متوسط درصد تغییرات قیمت آب و فاضلاب با برخی از کالاهای اساسی را طی بازه زمانی 2012-2005 در آلمان نشان می‌دهد. مطابق شکل، مشاهده می‌شود که کم ترین درصد افزایش به آب و فاضلاب که کالاهایی راهبردی هستند اختصاص دارد (بعد از هزینه‌های دفع زباله) .
شاخص قیمت آب کشور مطابق شکل 14-2 است. در حالی که تقاضای آب شهری کشور طی بازه زمانی 95-1390 معادل 15.6 درصد افزایش را نشان می‌دهد. اگر در فرمول ساده عرضه و تقاضا در اقتصاد تحلیلی انجام شود، قیمت آب باید افزایش داشته باشد. این در حالی است که شاخص قیمت آب از شاخص تورم کم تر بوده و نشان می‌دهد که قیمت نسبی آب شهری طی بازه زمانی 95-1390 نه تنها افزایش نداشته، بلکه با کاهش همراه بوده است.
بر پایه مطالبی که پیرامون آن‌ها بحث شد، نتیجه می‌شود که قیمت نسبی آب و فاضلاب طی بازه زمانی مورد بررسی در مقایسه با نرخ تورم در آلمان و ایران افزایش نداشته، بلکه کاهش داشته است.
سهم آب در سبد خانوار
سبد کالا (سبد بازار) فهرست ثابتی از مواد مصرفی است که برای شناسایی رشد تورم در اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. رایج ترین نوع سبد کالا، سبد مصرف کننده است که به منظور تعریف شاخص قیمت مصرف کننده و شناسایی قیمت کالاهای مصرفی به کار می‌رود.
مقایسه سهم آب در سبد خانوار (نسبت هزینه آب به مجموع هزینه‌هایک خانوار) کی از موضوع‌های قیمت گذاری اقتصادی آب و فاضلاب است. طبق گزارش سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی در سال 2009، خانوارهای آلمانی به طور متوسط 0.90 درصد از درآمد خالص قابل تصرف خود را صرف هزینه آب و فاضلاب می‌کنند. این شاخص برای کشورهای مجارستان و لهستان 1.4 درصد، سوئد 0.4 درصد و فنلاند 0.5درصد می‌باشد (شکل 15-2).
بر پایه اطلاعات مرکز آمار ایران، بانک مرکزی و محاسبات محققان در سال 1394، سهم آب و فاضلاب در سبد هزینه خانوار شهری 0.64 درصد و روستایی 0.178 درصد می‌باشد (استاندارد سازمان ملل متحد، حداکثر 3 درصد). جدول 13-2 اطلاعات مرتبط با سهم آب در سبد خانوارهای ایرانی و جدول 14-2 مقایسه سهم آب در مقایسه با سایر کالاها را نشان می‌دهد.
هزینه‌های سرمایه ای
این نوع هزینه‌ها، صرف خرید دارا‌یی‌های ثابت و مولد جدیدا افزودن ارزش دارا‌یی‌های ثابت و مولد موجود می‌گردد. عمر مفید این دارا‌ای‌ها باید بیش از میزان باقی مانده از سال مالیاتی باشد که در آن این هزینه صرف شده است. خرید زمین، ساختمان، تجهیزات، تاسیسات، ماشین آلات و هزینه‌های سرمایهی هستند. مطابق استانداردهای بین المللی حسابداری (شماره 11)، هزینه‌های توسعهی، جایگزینی، بهسازی تعمیرات و نگهداشت به گونهی که شواهد کافی مبنی بر وقوع جریان منافع اقتصادی داشته باشند، هزینه‌های سرمایه ای محسوب می‌شوند.
تعمیر و نگهداری
تعمیرات و نگهداشت تاسیسات و تجهیزات آب و فاضلاب نشان از امنیت پایداری امنیت بلند مدت هستند. در سال 2008، سهم هزینه‌های سرمایه گذاری در بخش تامین و توزیع آلمان آب 18 درصد از مجموع درآمد فروش بوده که بیش تر از سایر بخش‌های اقتصادی بوده است (بخش تولید 3.3 درصد و صنعت برق 1.3 درصد). شرکت‌های آب و فاضلاب آلمان در سال 2012، معادل 6 میلیاردورو در توسعه و احداث تاسیسات و تجهیزات سرمایه گذاری کرده اند (7 میلیاردورو در سال 2013 و 2014).
شکل‌های 16-2 و 17-2 میزان سرمایه گذاری تاسیسات و تجهیزات صنعت آب و فاضلاب آلمان طی بازه 2012-1990 را نشان می‌دهند. در بخش فاضلاب 5 میلیاردورو طی سال‌های 1998 و 2006 سرمایه گذاری شده و بیش ترین سرمایه-گذاری سال 2000 بوده که علت کاهش آن قبل از سال فوق، به دلیل بهره برداری از تاسیسات و دارا‌ای‌های در جریان ساخت تصفیه خانه‌های فاضلاب شهری مطابق دستورعمل اتحادیه اروپا بوده است.
مجموع سرمایه گذاری در صنعت آب و فاضلاب کشور (بخش شهری) به ارزش دفتری در سال 1395 معادل 418.115 میلیارد ریال (روستا‌ای 54.259 میلیارد ریال) که سهم بخش آب 251.379 میلیارد ریال (60 درصد)، فاضلاب 124.092 میلیارد ریال (29 درصد) و پشتیبانی و اداری 42.664 میلیارد ریال (11 درصد) بوده است. در بخش شهری سهم دولتی در سرمایه گذاری 59 درصد (روستا‌ای 91.1) و سهم منابع داخلی 41 درصد (روستا‌ای 8.9 درصد) است.
گردش مالی
گردش مالی نشان دهنده جریان ورود منابع به شرکت از طریق فعالیت‌های عملیاتی (فروش محصولات اصلی) و هم چنین شناسا‌ای درجه موفقیت جذب منابع داخلی و خارجی برای سرمایه گذاری تعریف می‌شود (فروش+ سرمایه گذاری).
با توجه به اهمیت موضوع آب و فاضلاب در آلمان، سرمایه گذاری‌های فراوانی انجام شده است، به طوری که در سال 1996 مبلغ آن 8.2 میلیاردورو و در سال 2007 این رقم 11.5 میلیاردورو بوده و این درحالی است که تعداد واحدهای نهادی آب از 3،714 واحد در سال 1996 به 4،297 واحد در سال 2007 افزایش داشته است (شکل 18-2).
هم چنین تعداد واحدهای نهادی فاضلاب طی مدت مشابه از 700 واحد به 831 واحد رسیده است. طی سال‌های 1999 الی 2006 گردش مالی بخش خصوصی شرکت‌های فاضلاب 1 میلیاردورو و طی سال‌های 1999 الی 2003 این رقم 2.1 میلیاردورو بوده است.
