شماره ثبت در ارشاد: 83160

رسانه اقتصادی و اجتماعی دورنما

آب و تراژدی (مشکل) منابع مشترک

بسیاری از مسایل مهم اقتصاد آب جزیی از مجموعه مشکلات منابع عمومی هستند. اگر یک منبع آب را تصور کنیم، حداقل سه سؤال در مورد بهره برداری آن مطرح است:

  1. با چه سرعتی باید از آن استفاده کنیم، یا آب را برداشت کنیم؟
  2. آلودگی منابع آب، تا چه سطحی مجاز است؟
  3. میزان صیانت از عدم آلودگی آب، تا چه حد باید باشد؟

مجموع این موارد، شاید مشکلات جداگانه ایی به نظر برسند و از نظر عملی از یک‌دیگر مجزا باشند، اما منطق پشت سر هر سه یکی است.

تراژدی منابع مشترک

برای دیدن آن منطق مشترک بیایید مشکل آلودگی را در نظر بگیریم.

مالکیت خصوصی آب و تراژدی منابع مشترک

تصور کنید یک منبع آب مثلا، یک آبگیر کوچک داریم که در مالکیت خصوصی است و سؤال این است که:


آیا آن منبع آب می تواند آلوده‌تر شود یا نه ؟چه کسی در این زمینه تصمیم می گیرد؟

تراژدی منابع مشترک آب

به طور معمول، مالک آن آبگیر در این مورد تصمیم می گیرد. مالک از این که اجازه آلوده کردن آبگیر را بدهد، به احتمال زیاد منفعت می برد.

برای نمونه، سود ناشی از ایجاد یک فرآیند صنعتی در کنار آن، در مقایسه با هزینه های بالقوه آلودگی که می تواند به نوعی تخریب یا نابودی آبگیر باشد و البته که محاسبه هزینه ها در مقابل فایده وجود دارد.

اما، نکته این نیست که مالک پیوسته تصمیم صحیح را اتخاذ می کند یا خیر، اما حداقل کسی با انگیزه حفاظت و نگهداری از آن منبع آب وجود دارد، چون مالک آن است.

منطق مشابه در مورد سرعت مصرف منابع آب یا غیر بهداشتی شدن منابع آب صدق می‌کند.

مجددا شخصی مالک آن است و انگیزه دارد ارزش آن منبع را حفظ کند. البته گاهی نیاز است که یک منبع به طور کامل استفاده شود و مالک امکان اتخاذ چنین تصمیمی را دارد.

مالکیت عمومی آب و تراژدی منابع مشترک

اکنون، حالتی را تصور کنیم که آن منابع آب، عمومی است یعنی هیچ مالکی مشخصی ندارد یا شاید بخواهید بگویید مجموع آحاد جامعه مالک آن هستند.

در عمل این که مجموع آحاد جامعه مالک باشند یا این که هیچ کس مالک نباشد، تفاوتی ندارد.

برای منبع آبی که مالکی ندارد، بسیاری از اشخاص انگیزه دارند تا بیش از حد از آن استفاده کنند یا بیش از حد آن را آلوده کنند،

نظیر تخلیه زباله‌ها در حریم منبع آبی. چون مالکی وجود ندارد، لذا هیچ شخصی انگیزه حفظ ارزش آن منبع آبی را ندارد و این چالشی عمومی است و از آن، تحت عنوان تراژدی منابع مشترک یاد می شود.

حال این سؤال، متصور است که:

راه‌کارهای حل تراژدی منابع مشترک


وقتی با چالش تراژدی منابع مشترک مواجه‌ایم، چه راه‌حل‌های بالقوه‌ایی وجود دارند؟

یک راه‌حل بهینه که در بسیاری موارد بسیار مطلوب عمل می کند، خصوصی سازی بهره‌برداری از منابع آب است.

برای نمونه، یک استخر شخصی را در یک منزل در نظر بگیرید. در عمل از استخرهای آب به طور معمول، در سطح مطلوبی نگهداری می شود، زیرا مالک مشخصی دارند و مالک نمی خواهد که استخرش نابود شود.

تراژدی منابع مشترک آب

زیرا به حفظ ارزش بهای منزل مسکونی هنگام فروش فکر می کند، لذا به همین روش می توان آبگیرها، رودها، چاه‌ها و… را مشابه استخر به مالکیت خصوصی واگذار کرد.

این شیوه، همیشه در عمل امکان‌پذیر نیست، اما در برخی موارد نیز به سهولت امکا‌ن‌پذیر است.

این روش، به طور عموم، زمانی عملی است که بتوان حقوق مالکیت مرتبط را با کمک قوانین و مقررات به نحوی مطلوب تعریف و اجرایی کرد و هم چنین زمانی که ایجاد حقوق مالکیت، سبب چالش انحصار نشود.

در بسیاری موارد ممکن است، فقط یک دریاچه، رود یا یک اقیانوس وجود داشته باشد و در این وضعیت نمی خواهیم که آن منبع تنها یک مالک انحصاری داشته باشد، زیرا مالک خصوصی، قدرت انحصاری بیش از حدی در تامین آب خواهد داشت.

لذا مجددا به وضعیت تراژدی منابع مشترک باز خواهیم گشت.

اما با پذیرش این مصالح، (حرکت بیشتر به سمت مالکیت خصوصی و با در نظر گرفتن افزایش احتمال مالکیت انحصاری)، چالش تراژدی منابع مشترک، را میتوان به شدت کاهش داد.

راه‌کارهای حل تراژدی منابع مشترک | وضع قوانین و مقررات

شیوه دیگر برای رفع مشکل تراژدی منابع مشترک، تدوین و تصویب قوانین و مقررات در خصوص نحوه بهره‌گیری از منابع است، نه به الزام یک مالکیت رسمی، بلکه توافقی بین طرفین درگیر که با چه سرعتی مجاز هستند از منبع آب بهره ببرند، یا چه میزان می توانند آب را آلوده کنند.

اگر این توافق به طور غیررسمی امکان‌پذیر باشد، به احتمال زیاد به راه‌حلی رضایت بخش دست یافته‌ایم که به کارآمدی مالکیت خصوصی مرتبط است.

برای نمونه، دو نفری که از یک لیوان آب می نوشند را در نظر بگیرید.

یک فرضیه ساده این است که افراد انگیزه دارند با سرعت زیاد حجم بیشتری آب بنوشند زیرا می خواهیم قبل از این که شخص دیگر آن را مصرف کند، حداکثر مقداری که قادریم آب بنوشیم. آیا راه‌حل ما در این وضعیت عملی است؟

اگر این دو نفر واقعا یک دیگر را دوست داشته باشند، به طبع قوانین و هنجارهایی خواهند داشت.

بنابراین احتمال دارد، تلاش کنند با نرخ بهینه ایی از لیوان آب بنوشند، البته اگر یک دیگر را دوست نداشته باشند، یا حتی از یک دیگر خوششان نیاید، به احتمال بسیار زیاد با راه‌حلی ناکارآمد مواجه هستیم که آب متاثر از تراژدی منابع مشترک، با سرعت زیاد مصرف می شود.

تراژدی منابع مشترک آب

منابع آب زیرزمینی | سرآمد تراژدی منابع مشترک آب

گاهی مالکیت خصوصی و هنجارها، به نحوی مطلوب عمل نمی کنند. لذا زمانی که یک منبع آب زیرزمینی وجود دارد، مشکلی اساسی ایجاد می شود و هیچ کس قادر نیست به سهولت مالک آن باشد.

زیرا تعریف کردن و اجرای حقوق مالکیت آن مشکل است و اشخاص بسیاری این انگیزه را خواهند داشت که در مکانها و زمانهای گوناگون چاه حفر کنند و از آن منابع آب زیرزمینی آب برداشت کنند، لذا منبع آب زیرزمینی به سرعت تخلیه می شود.

تراژدی منابع مشترک آب ، حفر چاه های غیر مجاز


حتی اگر قادر باشیم، آن منبع آب زیرزمینی را تحت مالکیت شخصی درآوریم، هم چنان این سؤال مطرح است که:


چگونه مانع مصرف بیش از حد آب توسط افراد جامعه شویم؟

در این راستا، صرف ادعای مالکیت کردن تاثیر چندانی ندارد.

پس در چنین وضعیتی به طور عموم نیاز به نوعی مقررات یا محدودیت قانونی بر میزان حجم و سرعت مصرف آبی که اشخاص مجاز به برداشت و استفاده از آن هستند میباشد.

البته، اعمال این قوانین و مقررات هم مشکل است، به ویژه اگر شدت فساد در جامعه، در سطح گسترده ایی باشد. اما این وضعیت راه‌حل بالقوه تراژدی منابع مشترک است.

یکی دیگر از چالش‌های مشکل‌زای تراژدی منابع مشترک آب، زمانی است که نوعی آلودگی نظیر مواد آلی و معدنی کودهای شیمیایی وارد منابع آبی زیرزمینی می شود.


در این وضعیت با این که می دانیم منابع آبی به شدت در حال آلوده شدن هستند، اما پیدا کردن منبع آلودگی بسیار مشکل است.

لذا جلوگیری از آن با شکایت قضایی سخت است و صرف ادعای مالکیت داشتن کافی نیست.


پس در چنین وضعیتی یک راه‌حل بالقوه، تدوین و تصویب قوانینی برای میزان مصرف کود، پسماند کود و نیز انواع مجاز کودهای شیمیایی است.

حل مشکلات تراژدی منابع مشترک، به طور عموم مشکل است،

اما معمولا موفقیت در این زمینه، زمانی حاصل می‌شود که این نیروهای قدرتمند یعنی مالکیت خصوصی، قوانین، هنجارها و سنت‌های خصوصی با همکاری یک دیگر برای ما آب سالم، بهداشتی و قابل اطمینان فراهم می آورند.

به کوشش مریم داودآبادی | برگردان ویدئو از کانال تلگرام کلاس درس اقتصاد توسعه

منبع

نظر شما