سه گام برای ساخت اقتصاد مثبت- طبیعت محور

سید حسین سجادی فر، پژوهشگر اقتصاد آب و محیط زیست
مرتضی زارع پژوهشگر اقتصادی

بر اساس گزارش سازمان جهانی اقتصاد WEF در جولای سال جاری (2020)، این مجمع هشدار داده است در حال حاضر بیش از نیمی از تولید ناخاص داخلی کشورهای جهان ذاتا تهدیدی برای تخریب منابع طبیعی و محیط زیست محسوب می‌شوند.

البته این گزارش تاکید می‌کند که چنانچه کشورها در مسیر گذار به سمت اقتصاد مثبت – طبیعت محور، گام بردارند تا سال 2030 بیش از 10 تریلیون دلار ارزش افزوده و 395 میلیون شغل ایجاد خواهد شد.

سازمان جهانی اقتصاد با این تیتر “به‌طور معمول (طبق روال فعلی حاکم بر فضای اقتصادی و تجاری دنیا) هیچ آینده‌ای برای کسب‌وکارها وجود نخواهد داشت” . تاکید می‌کند که بر اساس یافته‌های مستدل و با استفاده از نظریه کارشناسان اقتصادی، اگرچه مبارزه با تغییرات آب و هوایی ضروری است اما کافی نیست. نیاز است تا در چهارچوبی نظامند تغییرات اساسی صورت گیرد تا آینده اقتصاد جهانی و حیات انسان به مخاطه نیفتد.

اقتصاد مثبت | نیاز به تغییرات ساختاری

گزارش WEF 2020 تاکید می‌کند یک تغییر ساختاری اقتصادی- اجتماعی برای این امر مورد نیاز است. این تغییرات مربوط به غذا، زمین و استفاده از دریا و اقیانوس‌ها، همچنین نحوه استخراج انرژی است.
دامنه این تغییرات بیش از یک سوم اقتصاد دنیا، و دو سوم کلیه مشاغل را شامل می‌شود.

سازمان جهانی اقتصاد (WEF)، مجموعه‌ای از تهدیدات که 80 درصد گونه‌های تهدید شده و در معرض خطر را یادآور شده است.

جدال محیط زیست و صنایع بشری | بازی باخت باخت

این گزارش با اشاره به این‌که در حال حاضر کوئید 19 (COVID-19) و خطرات بیولوژیکی چگونه و در چه سطحی می‌تواند سلامت انسان و اقتصاد کشورها را در تنگنا قرار دهد، خاطرنشان می‌شود که در آینده خطرات تغییرات آب‌وهوایی و تخریب محیط زیست، نیز می‌تواند خطرات بزرگی و جبران‌ناپذیری بر روال معمول کسب وکار وتجارت جهانی وارد کند.

10.1 تریلیون دلار ثروت باد آورده | در اقتصاد مثبت – طبیعت محور

پاندامی کرونا ویروس در حال حاضر اثرات مخربی بر اقتصاد جهان و دولت‌های مختلف وارد کرده است.
تعریف سیستمی برای محافظت از تنوع زیستی می‌تواند تا 10.1 تریلیون دلار ارزش افزوده سالانه و 395 میلیون شغل تا پایان سال 2030 ایجاد کند.

گزارش سازمان جهانی اقتصاد در مورد ارتباط کسب و کارها با طبیعت و محیط زیست، تحت عنوان “اقتصاد مثبت- طبیعت محور ” (Nature Positive Economy) که از خسران تنوع زیستی جلوگیری می‌کند، می‌تواند رویه، گذاری ساختاری در سیستم اقتصادی اجتماعی در بیش از یک سوم تولیدات جهانی و بیش از دو سوم کلیه مشاغل ایجاد کند.

این گذار که سرمایه‌ای در حد 2.7 تریلیون دلار نیاز دارد می‌تواند بیش از 10 تریلیون دلار در اختیار اقتصاد کشورها قرار دهد. این نوع سرمایه‌گذاری در حقیقت سرمایه‌گذاری با ثبات خواهد بود.

کسب و کارها باید چه کنند؟ | اقتصاد مثبت

سازمان جهانی اقتصاد ضمن بررسی شرایط فعلی تجارت‌های بزرگ جهانی و تعامل آن‌ها با ساختار طبیعی و زیست‌محیطی حال حاضر و پیش‌روی جهان، رویه‌ها ، دستورالعمل‌ها و ساختارهای مختلفی تنظیم و با متر مالی به کشورها و کسب و کارهای بزرگ ابلاغ کرده است.

ورود به اقتصاد مثبت – طبیعت محور نیازمند تغییر سیاست و عملکرد کسب و کارها از رویه های سنتی است؛ که تاکنون با آن رشد اقتصادی دولت‌ها را رقم زده‌اند.

به طبع این تغییر رویکرد نیازمند صرف هزینه است و تحمل مشکلات زیادی نیز است. اما چشم‌انداز مالی آن و رسیدن به رشدی پایدار و با ثبات شرط لازم و کافی برای قرار گرفتن کشورها در این مسیر است.

اقدامات صورت گرفته در سطح جهانی | اقتصاد مثبت

برای مثال در زمینه استفاده از زمین و غذاهای تولیدی،حرکت به سمت اقتصاد مثبت شامل رویکردها ترمیم اکوسیستم‌ها، رژیم‌های گیاهی، کشاورزی احیا‌کننده، و کشاورزی دقیق، همچنین کاهش پسماندهای غذایی یا زباله‌های غذایی است. این رویه می‌تواند سالانه تا 4.5 تریلیون دلار برای کسب و کارها به ارمغان آورد.

بیش از 870 سازمان، با ارزش بازاری 9.2 تریلیون دلار و موسسات مالی با دارایی بیش از 118 تریلیون دلاری در حال حاضر خود را با ساختار خود اظهاری مالی برای هزینه‌های صرف شده جهت تطبیق ساختار کسب و کارها با مسائل آب و هوایی و زیست محیطی وفق داده‌اند.

بر همین اساس سازمان جهانی اقتصاد پیش‌بینی می‌کند بسیاز از کسب و کارهای بزگ در دنیا برای ورود به جرگه تولیدات پایدار و عادلانه به این مسیر خواهند پیوست.

بکارگیری کشاورزی دقیق با استفاده از سنسور و تصاویر ماهواره‌ای در اندونزی موجب افزایش بهره‌وری 60% (به‌صورت میانگین) کشت محصولات شده است. پارک صنعتی سبز، در سوژو چین، در برخی صنایع به‌طور نسبی تا 260 برابر سطح GDP تولیدی را افزایش داده است. در ویتنام مردمی که در جوامع ساحلی زندگی می‌کنند با ترمیم جنگل‌های حرا در این مناطق درآمد دوبرابری را تجربه کرده‌اند.

به منظور آگاهی از نقش رویکردهای زیست محیطی در فرآیندهای اقتصادی مقالات زیر به شما پیشنهاد می‌شود:

کلان داده و آینده کشاورزی | کشاورزی دقیق و اقتصاد

اقتصاد سبز

اخیرا برخی کشورهای توسعه یافته نیز اقدامات مهمی در این زمینه انجام داده‌امند. برای مثال بریتانیا طرح تشویقی برای کشاورزان تحت عنوان “اقتصاد پسا برگزیت” در نظر گرفته است که در آن تسهیلات ویژه‌ای به کشاورزانی که از رویه‌های مناسب جهت حفاظت از خاک کشاورزی انجام می‌دهند در نظر گرفته شده است.
همچنین غول تجاری مایکروسافت وعده داده تا سال 2030 به شرکت‌های بدون کربن پیوسته باشد.

اقتصاد مثبت –طبیعت محور |سیاست برد-برد

دولت‌ها چگونه می‌توانند اقتصادهایی بوجود آورند که حافظ و احیاکننده محیط زیست باشد؟ بدون شک جمع‌اوری و اندازه‌گیری دقیق فرآیندها می‌تواند کمک شایانی به این موضوع کند.

اثرات مخرب تغییرات اقلیمی — بر اساس پیش‌بینی‌ها در صورت عدم توجه به مسائلی چون گرمایش زمین در نتیجه انتشار گازهای گلخانه‌ای، تا سال 2050 ، وقوع آتش‌سوزی‌های طبیعی، خشکسالی و سیل در نقاط مختلف کره زمین، تامین غذای میلیون‌ها انسان را غیر ممکن می‌سازد.

بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی جهان به طور بالقوه در معرض خطر از دست دادن منابع طبیعی مورد استفاده خود است و ذخایر موجود در سرمایه طبیعی جهان در 20 سال گذشته تقریبا 40 درصد کاهش یافته است.
اما دولت‌ها و کسب و کارها به صورت گسترده از چنین ریسک بزرگی آگاهی ندارند!

چرا دولت‌ها به نقش منابع طبیعی و محیط‌زیست در چرخه تولید کم‌توجه هستند؟

دلیل این عدم آگاهی و عدم توجه به موضوع مهم، این است که در حقیقت آن‌ها نمی‌توانند سرمایه طبیعی را در تولیدات و کسب‌و کارهای خود ثبت، اندازه‌گیری، محاسبه کنند.

منظور از این اندازه‌گیری محاسبه دقیق سهم منابع طبیعی در بودجه و تراز مالی آن‌ها است. اگر این کانال به درستی روشن و مشخص شود اهمیت این موضوع و ریسک عدم توجه به آن تا حد زیادی مشخص خواهد شد.

اندازه گیری منابع طبیعی در فرآیند تولید — تا زمانی که نتوان میزان مشارکت منابع طبیعی و هزینه‌های مربوط به آن را به‌صورت دقیق اندازه‌گیری کرد برنامه‌ریزی برای ورود به اقتصاد مثبت- طبیعت محور عملا غیرممکن است.

نیوزیلند و بوتان دو کشوری هستند که تاکنون اقدامات قاطعی در زمینه تکمیل رویکرد پیشنهادی در تولید ناخالص داخلی کشورها انجام داده‌اند. این فعالت حاصل فهم و بکارگیری چند شاخص مهم اقتصادی، رفاه انسانی و میزان مقاومت طبیعت در فرآیندهای تولیدی است. این رویکردها نشان می‌دهند برخی کشورها بسیار فراتر از رشد حداکثری اقتصاد فکر می‌کنند.

اندازه‌گیری سرمایه‌های طبیعی، مسیر ورود به اقتصاد مثبت

اما مدیریت سلامتی و منابع طبیعی در کنار هم تنها در صورتی امکان‌پذیر است که بتوان مشخص کرد سرمایه‌های طبیعی کجا هستند و چگونه استفاده می‌شوند؟

چین اخیرا نشان داده چگونه برنامه‌ریزی فضایی به دولت‌ها امکان مدیریت منابع دریایی و زمینی را می‌دهد. تخصیص بهینه منابع زمینی و دریایی به اقتصاد اجتماعی و اکولوژیکی، به صورت قابل ملاحظه‌ای از اکوسیستم محافظت می‌کند.

برنامه‌ریزی فضایی با در نظر گرفتن نقش حیاتی منابع طبیعی می‌تواند عاملی مهم در جاه‌طلبی سیاسی و اقتصادی کشورها باشد.

(سیستم) برنامه‌ریزی فضایی در حقیقت رویه‌ها و رویکردهایی که تلاش می‌کند تا انسان‌ها و فعالیت‌های اقتصادی را در بهترین مکان‌ها و فضاهای ممکن قرار داده تا بهره‌وری حداکثری حاصل شود. برنامه‌ریزی فضایی را می‌توان تعامل فرآیندهای اجرایی و سایست‌های سازمان‌ها و ارگان‌های مختلف در سطوح متنوع اقتصادی تعریف کرد.

این دو گام اولیه می‌تواند ساختار ثابت و انگیزه سیاسی برای بازنگری و سرمایه‌گذاری در رویه‌های سنتی را ایجاد کند. در حال حاضر بسیاری از سرمایه‌ها و حمایت‌های عمومی در سیاست‌های مضر و مخربی که نمی‌تواند کمک مناسبی به اهداف توسعه پایدار کند صرف می‌شود.