اقتصاد رفتاری | هنجارهای اجتماعی
در وصف اقتصاد رفتاری و اهمیت آن همین بس که تاکنون دو جایزه نوبل اقتصاد به فعالان این حوزه رسیده است. دنیل کانمن در سال 2002 و ریچارد تیلر در سال 2017؛ جایزهای که عرصه رقابت در آن همواره جولانگاه ریاضیدانان بزرگ و علمای اقتصادی بوده است. جایی که با نظریههای خود زندگی مردم، وضعیت معیشت و توسعه کشورها در سراسر دنیا را متاثر کردهاند.
اهمیت اقتصاد رفتاری
اقتصاد رفتاری علمی است که نحوه تصمیمسازی انسانها در انتخاب بین گزینهها را بررسی میکند. این علم آنالیز میکند انسانها چگونه در شرایط مختلف تصمیم میگیرند، انتخاب میکنند، و این فرآیند چه پیامدی برای آنها و سایرین دارد. به همین دلیل، این علم ارزشمند تاثیر بسیار مهمی در آنالیزهای اقتصادی دارد.
اکنون تقریبا تمام اقتصادانان میدانند رفتار انسان در چهارچوب نظریههای سنتی همیشه عقلانی نخواهد بود و گاه به تاثی از احساسات، تصمیمات در چهارچوب دیگری اتخاذ میشوند. بنابراین باید الگوهایی برای مقابله و ارائه راهکار در چنین شرایطی ایجاد کرد، یا رویههای برای اصلاح رفتار مردم به سمت تصمیمات عقلانی در نظر گرفت.
دورنمای اقتصاد | پیشرو در تحلیل نظریههای توسعه
دورنمای اقتصاد در راستای رسالت خود (بررسی مهمترین چهارچوبهای نظری نظیر اقتصاد چرخشی، در آینده دنیا و توسعه کشورها) قصد دارد در مقالات مختلف این شاخه مهم از علم اقتصاد را بررسی و اهمیت آن در کشور را زیر ذرهبین تحلیل قرار دهد. در مقاله حاضر و مقالات بعدی به اهمیت این علم در ابعاد مختلف زندگی انسان خواهیم پرداخت و رفتهرفته به کاربرد آن به خصوص در حوزه آب که چالش مهمی در آینده اقتصاد کشور است، ورود خواهیم کرد.
این رویه شامل بررسی قدرت اثربخشی هنجارهای اجتماعی در چهارچوب : تفاوت (فاصله) اجتماعی بین اشخاص و گروهها، اندازه گروههای مرجع، وجود غفلت جمعی و پتانسیل ارزش هنجارهای اجتماعی میشود.
اقتصاد رفتاری | نقش فاصله اجتماعی در تصمیمسازی
فاصله اجتماعی یا میزان شباهت و نزدیکی که شخص یا گروهی نسبت به یک هنجار یا شخصی از گروهی بزرگتر که نمایندهای از آن هنجار است، شیوه مهم دیگری است که می توان به کمک آن تاثیر هنجارها را اصلاح کرد.
تفاوت (فاصله) اجتماعی : فاصله اجتماعی، به تفاوت بین گروههای اجتماعی در جامعهای خاص، بر پایه برخی مولفههای از پیش تعیین شده و قابل اندازهگیری اطلاق میشود.
اقتصاد رفتاری | هنجارهای اجتماعی
به تعبیری، ممکن است، گزارش هنجاری برای شخص یا یک گروهی کافی نباشد، اما هنجار گزارش شده، باید منعکس کننده رفتار یک شخص یا گروه باشد تا تاثیرگذار باشند. فاصله اجتماعی، ایده جدیدی نیست، پژوهشهای اولیه در روانشناسی اجتماعی نشان میدهد که شخصی، توسط یک شخص یا گروه دیگر تحت تاثیر قرار میگیرد، زیرا شخص مورد نظر به نوعی میخواهد عضوی از آن گروه یا شبیه به آن گروه باشد (شولتز و همکاران 2008، باندورا و راس 1961، داچ و جرارد 1955) .
هم چنین پژوهشهای نوین نشان میدهند، فاصله اجتماعی در نحوه اثرگذاری نقش مهمی دارد.
فاصله اجتماعی و آموزش
در پژوهشهای انجام شده در زمینههای آموزش، ساکردوت (2001)، معدل و دادههای دانشجویان سال اول دانشگاه دارتموس را بررسی کرد و مشخص شد که هم اتاقیها، بر معدل یک دیگر تاثیر گذارند.
لالیو و کاتنیو (2009) در پژوهشی در مکزیک، به این نتیجه رسیدند که ارایه کمکهای مالی به برخی کودکان برای کمک به حضور آنها در مدرسه، نه تنها سبب تضمین حضور آنها در مدرسه میشود، بلکه میتواند حضور سایر کودکانی که به آنها هیچ کمک مالی اختصاص نیافته را افزایش دهد. لالیو و کاتنیو (2009)، در مطالعهای دریافتند، تاثیر همگروهیها بر یک دیگر به اندازه تاثیر تامین منابع مالی مستقیم اهمیت دارد.
فاصله اجتماعی و سلامت جامعه
کریستاکیس و فاولر (2007)، تعداد 12.607 عضو انجمن بیماریهای قلبی را مورد تحلیل و بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند، برخی افراد چاق (با شاخص توده بدنی 30 یا بیشتر) را می توان در گروههایی با ویژگیهای مشخص دستهبندی کرد. بنابر این، احتمال چاق بودن یک شخص تا 57 درصد افزایش مییابد، اگر دوست چاقی داشته باشد. این نتایج با مطالعه های لیسردال و پاپاداکیس (2011) نیز مطابقت دارد و نتایج مشابهی را در زمینه میزان چاقی بین نوجوانان دارد.
هم چنین، پژوهشهای انجام شده در مصرف سیگار نوجوانان، نتایج مشابهی را نشان دادند (کامرون 1999، لیسردال و همکاران 2006) . بنابر این، افراد نزدیک ما، حتا میتوانند بر اضافه وزن و سلامتی ریههای ما نیز تاثیر بگذارند.
فاصله اجتماعی، صداقت و تقلب
پژوهشهای متعددی بر اثرات همسایگی، بر تاثیر الگو که به معنی تقلید کردن از دیگران است و هم چنین تاثیرپذیری هم گروهیها که به معنی تاثیر همزمان افراد بر یک دیگر است، انجام شده است (دورلاف 2004) . نتایج پژوهش، آریلی و همکاران (2009) در زمینه اخلاقیات نشان میدهد، هنگامی که افراد در گروه خود با یک هنجار اخلاقی مانند صداقت یا چیزی مخالف آن همانند تقلب کردن مواجهه میشوند، احتمال این که مطابق آن هنجار (چه تقلب و چه صداقت) عمل کنند بیشتر است.
با این حال، هنگامی که افراد با یک هنجار اخلاقی در گروهی که در آن عضویت ندارند، مواجه میشوند، احتمال این که رفتاری مخالف با آن هنجار از خود نشان دهند، بیشتر است.
نتایج پژوهش ها نشان میدهند، فاصله اجتماعی نقش مهمی در نحوه تاثیرگذاری هنجارها ایفا میکند، ولی احتمال این که پدیده فوق، به گونهای باشند که در تمامی موقعیتها به الزام یکسان باشد، اندک است. نتایج پژوهش آزمایشگاهی کروسون، هندی وشانگ (2006) نشان میدهد، تاثیر فاصله اجتماعی متناسب با موقعیت فرهنگی افراد تغییر میکند. فاصله اجتماعی که بین شخص یا گروه با هنجار مورد نظر وجود دارد، سبب تغییر نوع واکنش افراد به آن هنجار میشود. تاثیر هنجارهایی که مبتنی بر پیامرسانی هستند و هدف آنها کاهش مصرف است، در صورتی که در قالب جملات قابل فهم اجتماع ارایه شوند، بیشتر است.
منبع: کتاب اقتصاد رفتاری و کاهش حجم مصرف آب،دکتر سیدحسین سجادیفر، مسعود خشائی، مهدی عنایتفر، محمد داودآبادی