مساله آلودگی کلان شهرها و نقش خودروها در کنترل آنها
امیرمهدی حسینی بیدار
چکیده
پژوهش‌های به عمل آمده در خصوص آلودگی هوای شهرهای بزرگ در ایران و دیگر کشورهای در حال توسعه بیانگر آن است که بیشترین میزان آلودگی هوا مربوط به سیستم حمل‌ونقل شهری می‌باشد. بخش حمل ونقل یکی از اجزای مهم و حیاتی در زمینه توسعه و پیشرفت کشور است و نقش موثری در رشد زیرساخت های کشور ایفا می‌کند. امروزه همراه با توسعه شهرها و رشد شهرنشینی، استفاده از شبکه حمل‌ونقل نیز افزایش یافته و در همین راستا تاثیر مخرب زیست محیطی ناشی از صنعت حمل ونقل، همواره یکی از دلایل تحقیقات گسترده در تلاش برای ارتقاء بهبود کیفیت محیط زیست شهری بوده است. از این رو با ارایه خدمات و فناوری های مناسب در حوزه حمل ونقل، می‌توان شرایط لازم و سازگار با محیط زیست را فراهم نمود. آلودگی‌های ناشی از صنعت حمل‌ونقل در وضعیت بحرانی به سر می‌برد، چنانچه عدم توجه به تغییرات زیست محیطی، سبب افزایش آلودگی‌های محیط‌زیستی خواهد شد. بنابراین، نیاز است اثرات و راهکارها در حوزه حمل ونقل در محیط‌زیست شهری مورد شناسایی قرار گرفته و برنامه‌ریزی اصولی و کاربردی در دستورکار مسئولان ذیصلاح قرار گیرد تا اثرات مخرب و زیان آور آلودگی های ناشی از آن بر سلامت جامعه شهری به حداقل ممکن کاهش یابد. در این مقاله راهکارهایی در خصوص کاهش آلودگی زیست محیطی ارائه گردیده است.
واژگان کلیدی: حمل‌ونقل شهری، محیط زیست، جنبه های آلودگی زیست محیطی، آلودگی ناشی از حمل‌ونقل
مقدمه
امروزه مبحث محیط زیست یکی از مهمترین مباحث نگران کننده برای جامعه اندیشمندان، پژوهشگران و محققان در حوزه حمل‌ونقل می‌باشد بخش مهمی از آلاینده های منتشرشده در هوای شهرها متعلق به بخش حمل‌ونقل است . آلودگی زیست‌محیطی ناشی از عوامل متعددی نظیر افزایش شمار خودروها، تغییر الگو و فرهنگ حمل‌ونقل می‌باشد. آلودگی هوا، یکی از عمده ترین مشکلات بوده و هزینه‌های سنگینی را بر بخش زیست محیطی، سلامت و بهداشت کشور تحمیل می کند بررسی آلاینده های حاصل از حمل‌ونقل و واکاوی علل انتشار آن در حوزه صنعت حمل‌ونقل می‌تواند بسیار موثر واقع شود با توجه به این که حمل‌ونقل یکی از عمده ترین تولیدکننده آلودگی شهری است، بنابراین درک درستی از آلودگی‌های ایجاد شده در حوزه حمل‌ونقل می‌تواند سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را در تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های مناسب برای کاهش آلودگی در حوزه حمل‌ونقل یاری نماید بدین منظور در این تحقیق به شناسایی و بررسی اثرات و راهکارهای حمل‌ونقل در محیط‌زیست شهری پرداخته شده است.
روش تحقیق:
این پژوهش در راستای اهداف تعیین شده وفرضیات تحقیق با روشی تحلیلی-کاربردی مبتنی بر مطالعـات کتابخانه ای و اسنادی تهیه شده است.
حمل‌ونقل و محیط‌زیست شهری
محیط‌زیست و ضرورت حفاظت از آن دارای اهمیت فراوانی است مدتهاست که بشر متوجه اهمیت محیط‌زیست در زندگی خود شده است، اما دهه‌های آخر سده بیستم را زمان اوج طرح مسایل زیست‌محیطی دانسته‌اند و امروزه خطر بزرگی که بشر از ناحیه مشکلات زیست‌محیطی احساس می‌کند، نه تنها آرامش زندگی او را برهم زده، بلکه ماهیت وجودی او را هم در معرض خطر قرار داده است بنابراین، در کنار مشکلاتی که بشر امروز در شهرنشینی و توسعه شهرها دارد، فاجعه به هم خوردن تعادل زیست‌محیطی نیز از مهمترین مسایل و دغدغه‌های او است.
روند شهر نشینی و توسعه شهرها با افزایش آلودگی‌ها همراه گشته و آلودگی هوا به یکی از مهمترین عوامل تغییر محیط شهرها تبدیل شده است عاملی که بخش عمده و تاثیر گذار آن توسط ساکنان شهر تولید و چهره محیط و زندگی انسانها را تغییر می دهد زیرا با افزایش شهرنشینی استفاده از حمل‌ونقل افزایش یافته و باعث افزایش آلودگی محیط‌زیست گردیده با پیدایش شهرها و تغییر دیگر مشاغل به مشاغل خدماتی و به وجود آمدن حمل‌ونقل شهری، اشکال ابتدایی آلودگی در شهر نمایان گشت افزایش جمعیت و گسترش بی‌رویه شهرها بدون برنامه‌ریزی درست، سبب ازدیاد سفرهای درون شهری شده است.
این موضوع اثرات سوئی نظیر آلودگی‌های محیطی، برهم زدن نظام طبیعی محیط‌زیست، اتلاف وقت شهروندان، افزایش تصادفات، استهلاک خودروها، هدررفتن منابع اقتصادی، کاهش بهره وری مردم، کاهش کیفیت زندگی و خسارتهای جبران ناپذیری مانند آلودگی محیط‌زیست و مصرف بی‌رویه سوخت‌های فسیلی را به‌همراه دارد بخش عمدهای از مصرف این سوخت در حمل‌ونقل شهری استفاده و انتشار می‌یابد همچنین سامانه حمل‌ونقل اصلی‌ترین عامل تولید دی‌اکسیدکربن و گازهای گلخانه‌ای است در واقع ازیک از مهمترین جوامع شهری امروزی، آلودگی‌های زیست‌محیطی حمل‌ونقل شهری است که نیازمند توجه بیشتری از سوی تمامی بخش های مرتبط با این حوزه است.
آلودگی هوا، یکی از عمده ترین مشکلات بوده و هزینه‌های سنگینی را بر بخش زیست محیطی، سلامت و بهداشت کشور تحمیل می کند بررسی آلاینده های حاصل از حمل‌ونقل و ریشه یابی علل انتشار آن در حوزه صنعت حمل‌ونقل می‌تواند بسیار موثر واقع شود با توجه به این که سوخت خوردوها یکی از عمده ترین تولیدکننده آلودگی شهری است، بنابراین درک درستی از آلودگی‌های ایجاد شده در حوزه حمل‌ونقل می‌تواند سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را در تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های مناسب برای کاهش آلودگی یاری نماید، بدین منظور در این تحقیق به شناسایی و بررسی اثرات و راهکارهای حمل‌ونقل در محیط‌زیست شهری پرداخته شده است.
افزایش فعالیت‌های حمل‌ونقلی، کیفیت هوای شهرها را پایین آورده و سبب اسیدی شدن باران در آن مناطق می‌شود، حمل‌ونقل عامل اصلی تولید آلاینده های مختلف و انتشار آن در فضای شهری است و اثر گلخانه‌ای حاصل از آن یکی از جدی‌ترین معضلات زیست‌محیطی به شمار می‌آید.
آلودگی زیست‌محیطی ناشی از سوخت فسیلی شبکه حمل‌ونقل، در وضعیت بحرانی به سرمی‌برند. آلودگی‌های زیست‌محیطی در حوزه حمل‌ونقل ناشی از عوامل متعددی است در نتیجه رویکرد کاهش عوامل آلاینده ها، اساس برنامه‌های پیشگیرانه کاهش اثرات زیان آور آن بر سلامت جامعه شهری است؛ که در این میان نقش صنعت حمل‌ونقل بسیار مؤثر است. بنابراین با ارایه خدمات مناسب در حوزه حمل‌ونقل، می توان شرایط لازم و کافی را در هماهنگی با شرایط محیط‌زیست شهری فراهم نمود به‌طور کلی فعالیت‌های حمل‌ونقل از جمله فعالیت‌های اساسی و زیربنایی رشد تاثیر زیست‌محیطی در سلامت جامعه شهری به شمار می‌آید ضروری است که عوامل تاثیر گذار بر چگونگی حمل‌ونقل و کیفیت محیط‌زیست شهری و ایجاد انواع آلودگی‌ها که موجب بالا رفتن هزینه‌های برنامه‌های زیست‌محیطی حمل‌ونقل می‌شود، مورد بررسی قرار گیرد.
جنبه‌های آلودگی زیست‌محیطی شبکه حمل‌ونقل
آلودگی هوای ناشی از سوخت فسیلی خودروها، در وضعیت خطرناک و اضطرار است که با تغییرات جوی مانند گرمایش زمین، حیات انسانها و سایر موجودات را به مخاطره انداخته است. افزوده شدن هر ماده ای تا حدی که خواص فیزیکی و شیمیایی هوای تمیز را تغییر دهد و آثار مخرب بر سلامتی انسان، را فراهم سازد را می‌توان از تاثیرات آلودگی هوا در بخش حمل‌ونقل ذکر کرد. از جمله ملاحظات زیست محیطی حمل‌ونقل، موضوع آلودگی‌های آن است. گازهای سمی موجود در هوا باعث شیوع انواع سرطانها، سوزش چشم، تحریک سامانه تنفسی، افزایش حساسیت در برابر عوامل بیماری زا و بیماری‌های قلبی و بروز بیماری‌هایی چون برونشیت و ذات الریه و تشدید بیماری‌های مزمنی چون آسم و آمفیزم می شوند.
چنین سرفه، سوزش چشم و تنگی نفس از آثار سوء آلودگی هوا بوده که این شرایط موجب دشواری های تنفسی و آسیب دیدن سیستم دستگاه تنفسی می‌شود، از این رو بهبود کیفیت هوا برای سلامت انسان ضروری است، چنانچه انسان می تواند بدون آب و غذا چند روزی به حیات خود ادامه دهد اما بدون هوا نمی‌تواند بیشتر از چند دقیقه زندگی کند. هوا یکی از پنج عنصر ضروری (هــــوا، آب، غذا، گرما و نورخورشید) برای ادامه حیات انســـان است، هر فرد روزا نه نزدیک ٢٢ هزار بار تنفس می‌کند و تقریباً به ١۵کیلوگرم هوا در روز نیاز دارد، معمولاً انسان می‌تواند به مدت ۵ هفته بدون غذا و مدت ۵ روز بدون آب زنده بماند، اما نمی‌تواند بدون هوا حتی ۵ دقیقه زنده بماند. در سال ١٩٩٨ میلادی حدود ۵/۵ میلیارد تن کربن از طریق سوخت فسیلی وارد جو زمین شد. رشد این جریان در سال ٢٠١٠ به ١٠ میلیارد تن رسید که نتیجه آن گرم شدن کره زمین و از بین رفتن لایه ازن بود.
بررسی‌های انجام شده نشان داده سالانه بیش از ۶٠ میلیون تن مواد آلاینده در اتمسفر کشور وارد شده است که حدود ۶۵ درصد آن ناشی از سوخت وسایط نقلیه موتوری بوده است. انتشار آلاینده های حاصل از سوخت های فسیلی در جو و آلودگی هوا یکی از جدی‌ترین مشکلات زیست‌محیطی جامعه بشری به شمار می‌آید. آلودگی‌ها و افزایش آلاینده ها تهدیدی دایم و جدی بر سلامت جامعه و نیز محیط‌زیست می‌باشد. بررسی خطرات زیست‌محیطی حاصل از سوخت های فسیلی حمل‌ونقل نقل شهری نشان می‌دهد؛ عمده ترین آلاینده های این سوخت‌ها، دی اکسید کربن، مونو اکسید کربن و هیدروکربورهای نسوخته در محیط زیست است در نتیجه کنترل و کاهش اثرات آلودگی‌های ناشی از مصرف سوخت فسیلی حمل‌ونقل بر محیط‌زیست و سلامت جامعه شهری، از مهمترین راهکارها محسوب می شوند. برای حفاظت محیط‌زیست شهری، علاوه بر جنبه‌های فنی و مالی پروژه ها، نیاز است به تاثیر آن در تمام مراحل ایده پردازی، طراحی و اجرای پروژه ها توجه شود اینکار اثرات زیست‌محیطی منابع محیط‌زیست را شناسایی نموده و حفاظت از آنها را از مراحل ابتدایی فرآیند برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری مد نظر قرار می دهد تا اقدامات اصلاحی برای کاستن آثار مضر آن در حوزه سامانه حمل‌ونقل بر محیط‌زیست شهری شناسایی شود.
آلودگی های ناشی ازحمل‌ونقل شهری
آلودگی حمل‌ونقل شهری هنگامی به وجود می آید که مواد تهدید کننده سلامت افراد جامعه، به اندازه ای افزایش یافته باشند که سبب به‌خطر افتادن سلامتی افراد جامعه شوند. منابع آلاینده هوا به دو دسته منابع طبیعی و منابع مصنوعی (ثابت و متحرک) تقسیم می‌شوند منابع طبیعی آلودگی هوا، آلودگی ناشی از یک پدیده دایمی است که به علت فرآیندهای طبیعی مقدار آن کم و بیش در سطح زمین ثابت می‌ماند. منابع مصنوعی آلودگی هوا را می توان در دو قالب منابع ثابت و منابع متحرک مورد بررسی و تحقیق قرار داد . منابع متحرک آلودگی هوا، آلودگی‌های ناشی از خودروها است.
این آلودگی‌ها به علت افزایش شمار خودروها و افزایش مسافت پیموده شده توسط خودروها، روز به روز اهمیت بیشتری پیدا کرده و به صورت یک موضوع مهم زیست محیطی در آمده است، چنانچه با توجه به ویژگی‌های آن، اصلاحاتی صورت پذیرد، سبب کاهش آلودگی هوا در فضای شهری خواهد شد بنابراین، نیاز است اثرات و راهکارهای حمل‌ونقل در محیط‌زیست شهری مورد شناسایی قرار گرفته تا اثرات زیان آور آلودگی‌های ناشی از آن بر محیط زیست شهری و سلامت جامعه شهری کاهش یابد. امروزه در سراسر جهان در حدود ١ میلیارد خودرو در حال تردد می باشند که با تولید سالیانه ۴۵ میلیونی، تعداد آنها به طور فزاینده در حال افزایش است.
با توجه به آمارهای موجود در بخش حمل‌ونقل، در سالهای اخیر مصرف سوخت های فسیلی روند رو به رشدی داشته و به همین میزان ما شاهد افزایش آلودگی هوا از بخش حمل‌ونقل در شهرهای بزرگ کشور هستیم .
سهم میزان انتشار آلاینده ها در رابطه با سامانه حمل‌ونقل٩۴ درصد مونواکسدکربن، ۵٩/۵ درصد هیدروکربن ها، ۴٨/٢ درصد اکسیدهای ازت و ۴۶ درصد ذرات معلق برآورد شده است . صنعت حمل‌ونقل یکی از عمده ترین بخش‌های مصرف کننده انرژی و به عنوان یکی از بخش های مهم تاثیر گذار بر محیط‌زیست شهری مطرح بوده که مشخصه بارز آن، مصرف گسترده انرژی می‌باشد.
بدین ترتیب تولید همه روزه مقدار زیادی دود و گازهای آلاینده توسط خودروها، باعث آلودگی هوای شهر می‌شود بنابراین مهمترین آلودگی‌های ناشی از مصرف سوخت فسیلی شبکه حمل‌ونقل که در هوای شهری منتشر می‌شود، گازهای مونو و دی‌اکسیدکربن، هیدروکربن‌ها و اکسیدهای ازت می باشند، که سلامت جامعه را تهدید می‌کنند.
• آلودگی ناشی از انتشار دی اکسید کربن:
بررسی ها نشان داده حدود ٣٠ درصد دی‌اکسیدکربن در حوزه صنعت حمل‌ونقل تولید شده است. در واقع ٣٠ درصد دی‌اکسیدکربن تولید شده مربوط به مصرف سوخت های فسیلی در بخش حمل‌ونقل می‌باشد حدود هفتاد درصد از این انتشار به واسطه مصرف بنزین در خودروها می‌باشد. خودروها علاوه بر تاثیر گذاشتن بر روی کیفیت هوا، باعث افزایش گازهای گلخانه ای شده و در مجموع بیش از ٨٠ درصد از آلودگی هوا را باعث می‌شوند.
آلودگی‌های ناشی ازتردد خودروها بیشترین نقش را در آلودگی هوا و به تبع آن بیشترین آثار را بر سلامت جامعه شهری دارد.
دی‌اکسیدکربن از جمله ترکیبات سمی هستند که در اثر سوخت خودرو متصاعد می‌شوند، بنابراین یکی از مهمتری عوامل تولید دی‌اکسیدکربن سوختن سوخت‌های فسیلی در خودروها می‌باشد با توجه به اینکه دی‌اکسیدکربن از ترکیباتی است که درفرآیند گرمایش زمین نقش موثری دارد از این رو یکی از راهکارهای توقف و یا تاخیر روند گرمایش زمین، کاهش انتشار گاز دی‌اکسیدکربن است که می‌توان با استفاده از فناوری‌های جدید در طراحی خودروهای بنزین‌سوز و گازوئیل‌سوز به ارتقاء کیفیت آنها اقدام نمود.
• آلودگی ناشی از انتشار مونوکسید کربن:
یکی از مهمترین و خطرناکترین عوامل آلودگی هوا که درصد بالای از آلودگی های را به خود اختصاص داده، مونواکسیدکربن می‌باشد گازی بی‌رنگ، بی‌بو که از احتراق ناقص مواد کربن‌دار تولید می‌شود. منبع اصلی تولید مونواکسیدکرین در شهرها، سوخت‌های فسیلی خودروهاست. وقتی سوخت‌های فسیلی با ترکیب هیدروکربورهای مختلف با اکسیژن موجود در هوا ترکیب و به طور کامل می‌سوزند، دی‌اکسیدکربن و آب تولید می‌شود، حال اگر عمل سوخت کامل نباشد، به جای مقداری از دی‌اکسیدکربن (CO2 )، مونواکسیدکربن (CO ) تولید می شود که گاز بسیار سمی بوده و میل شدیدی (دویست برابر میل ترکیبی آن بیشتر از اکسیژن می‌باشد) به ترکیب شدن با هموگلوبین خون که عامل انتقال اکسیژن به بافت های بدن است را دارد. بنابراین وجود مقدار کم این گاز، از مقدار هموگلوبینی که اکسیژن را به بافت‌های بدن می رساند، می‌کاهد و از جدا شدن اکسیژن و هموگلوبین از یکدیگر جلوگیری می کند، این مجموعه تغییرات، ایجاد مسمومیت‌ها و حساسیت‌های زیادی از جمله تضعیف سیستم مرکزی اعصاب، حساسیت به نور و کاهش قدرت بینایی وکاهش کنترل حرکات ارادی را فراهم می آورد. منواکسیدکربن می‌تواند بر روی مغز تاثیر گذاشته و ادراک و قدرت تشخیص معمول انسان را دچار نقصان می‌کند، همچنین وجود مونواکسیدکربن در خون، فشار نسبی گاز اکسیژن را کاهش داده و نیروی محرکه انتشار در بافت‌های بدن را کم می‌کند این ماده سمی خطرناک به همراه اکسیژین به درون سلولهای خونی وارد شده و آسیب‌های جدی را به فرد وارد می سازد.
بر اساس بررسی‌های به عمل آمده در میان ۶ آلاینده شاخص هوا، ذرات معلق و مونواکسیدکربن همواره بیشترین میانگین غلظت‌های روزانه را به خود اختصاص داده اند.
از آن جایی که سامانه حمل‌ونقل عامل اصلی انتشار این آلاینده ها در محیط شهری می‌باشد، و مصرف سوخت در خودروها و دیگر منابع احتراقی روزانه باعث پراکنده شدن بیش از ٢٠٠٠تن مونواکسیدکربن در هوا می‌گردد.
خودروهای بنزین‌سوز اصلی‌ترین عامل تولید گاز مونواکسیدکربن می باشند. غلظت این گازدر نواحی متراکم شهری که ترافیک سنگین و حرکات خودروها کند است به میزان قابل توجهی افزایش می یابد زیرا با افزایش شهرنشینی استفاده از شبکه حمل‌ونقل افزایش می یابد. بنابراین کاهش مصرف سوخت های فسیلی دربخش حمل‌ونقل، یکی از دلایل بهبود کیفیت محیط زیست شهری است .
پس با ارایه خدمات مناسب در زمینه حمل‌ونقل، می‌توان شرایط لازم را در هماهنگی با شرایط و محیط زیست شهری و کاهش گازهای آلاینده از جمله مونواکسیدکربن و افزایش سلامت جامعه شهری فراهم نمود.
• آلودگی ناشی از انتشار هیدروکربورهای نسوخته
سوخت ناقص خودروها، از عوامل مؤثر در پخش هیدرو کربورها در هوا می باشند در واقع به علت اکسیداسیون ناقص هیدروکربورها، مقادیر اکسید کربن، ترکیبات آلی اکسیژندار و هیدروکربورهای اشباع نشده به اضافه هیدروکربورهای سوخته نشده وارد هوا می‌شودعمدتاً مربوط به خودروهایی است که بنزین مصرف می‌کنند. در برخی از اتم‌های کربن موجود در ترکیب سوخت به صورت نسوخته و ذرات جامد کربن روی هم انباشته و همراه هیدروکربورهای نسوخته از اگزوز خودرو به صورت دوده خارج می‌شوند هیدروکربورهای نسوخته نیز به همراه مقادیری از سوخت که پیش از ورود به موتور تبخیر شده و به هوا منتشر می‌شود، درمجاور نور خورشید با ترکیبات اکسیدهای نیتروژن حاصل از عمل احتراق در موتور، ترکیب می‌شوند و ازن تولید می‌کنند. اثرات منفی هیدروکربورها بر انسان، اغلب از طریق واکنش‌های فتوشیمیایی که مواد ثانوی آلوده ساز تولید می‌کنند ، صورت می گیرد .
در مورد اثرات مستقیم این ترکیبات نیز می توان اثر تحریک کنندگی ترکیباتی همچون آلوییدها را بر چشم و نیز خاصیت سرطانزایی ترکیباتی از قبیل بنزوپیرن را ذکر نمود.
بنابراین یکی از مهمتری عوامل تولید هیدروکربورهای نسوخته، سوخت‌های فسیلی خودروها است. اصلاح سوخت خودروها می‌تواند بیشترین نقش را در کاهش آلودگی هوا و بیشتری تاثیر را بر بهبود سلامت جامعه شهری داشته باشد، از این رو یکی از راههای بهبود کیفیت محیط‌زیست، بهینه‌سازی استفاده از سوخت‌های فسیلی در حوزه حمل‌ونقل می‌باشد.
• آلودگی ناشی از انتشار اکسیدهای ازت
مهمترین اکسیدهای ازت آلوده کننده هوا، اکسید نیتریک (NO) و دی اکسید ازت (NO2) می باشند دراثر احتراق سو خت های فسیلی در درجه حرارتهای بالا، از هوا با اکسیژن ترکیب شده و در تولید اکسیداسیون فتوشیمیایی اکسیدنیتریک به وجود می‌آید دی‌اکسید ازت در غلظت‌های زیاد به صورت غبار قهوهای ظاهر می‌گردد این گاز به شدت جاذب اشعه فرابنفش نور خورشید بوده و باعث تشدید واکنش‌های فتوشیمیایی و تشکیل مه در هوای سرد نزدیک زمین و ترکیب ذرات آن با اکسیدهای فتوشیمیایی حاصل از اکسیدهای ازت و نیز ایجاد پدیده وارونگی (اینورژن) می‌باشد که مه دود شیمیایی (SMOG ) در هوای آلوده را ایجاد می‌کند. اکسیدهای ازت بر سلامت انسان اثر سوء می‌گذارند اثر مستقیم آنها بستگی به نوع اکسید آنها دارد زیرا دی‌اکسیدنیتروژن بیش از مونواکسید آن مضر است این گاز خرمایی رنگ بسیار محرک است و در غلظت‌های مساوی با مونو اکسیدکربن، از آن زیان آورتر است اثر غیر مستقیم اکسیدهای نیتروژن بر انسان از طریق تولید اکسید کننده های فتو شیمایی (پان) است که عامل مهمی در تشکیل دودمه اکسید کننده می‌باشد. پان که یکی از محصولات اسموگ فتوشیمیایی است باعث سوزش چشم، سرفه، آبریزش چشم، خفگی، سر درد و خستگی شدید می‌شود. آزمایش‌های مختلف روی جانوران آزمایشگاهی نشان دادهاند که مقاومت بدن را در برابر عفونت‌ها کاهش می‌دهد.
دی‌اکسیدازت موجود در جو در اثر جذب نور خورشید، به اکسیدنیتریک و اکسیژن اتمی تجزیه می‌شود اکسیژن اتمی در ترکیب با مولکول اکسیژن، گاز ازن (O3) را تشکیل می دهد. هرگاه در محیط، هیدروکربور سوخته موجود نباشند، اکسید نیتریک می تواندمجدداً روی ازن تاثیر گذاشته و مولکول اکسیژن و دی‌اکسید ازت تولید کند از طرف دیگر دی‌اکسیدازت ممکن است با بخارآب ترکیب شده و تولید اسیدنیتریک نماید. در این شرایط، ترکیبات آلودگی‌ها غلیظ‌تر شده و کاهش مقاومت بدن در مقابل عفونت‌ها و در نتیجه، افزایش درصد احتمال بیماری و مرگ و میر را به همراه می‌آورد.
راهکارهای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی
آلودگی‌های زیست‌محیطی، ناشی از عوامل متعددی است و یکی از اصلی ترین عامل آلودگی محیط‌زیستی، حوزه حمل‌ونقل می‌باشد که مشکلات و هزینه‌های عمدهای را در بخش سلامت و بهداشت جامعه شهری ایجاد کرده است . داشتن اطلاعات کافی از آلودگی‌های ایجاد شده ناشی از حمل‌ونقل جادهای می‌تواند در تهیه و تدوین راهنما و دستورالعمل‌های مدون در کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی حمل‌ونقل جادهای موثر واقع شود.
به منظور نیل به این هدف و ایجاد یک سیستم توسعه پایداری حمل‌ونقل شهری، بایستی تدابیری پیش بینی شود که بتواند راهکارهای موثری را برای کاهش آلودگی محیط‌زیست ارائه نماید، در این راستا به موارد زیر می‌توان اشاره نمود:
• تدوین و تبیین راهکارها : تدوین و تبیین راهکارها در توسعه به تجارب و منابع موجود، از الزامات آن، امری مهم، لازم و اجتناب ناپذیر برای مقابقه با آلودگی های حمل‌ونقل بر محیط زیست و سلامت جامعه شهری است.
• ساماندهی و برنامه‌ریزی با توجه به افزایش آلودگی حمل‌ونقل بر محیط‌زیست و سلامت جامعه شهری، بایستی نسبت به ارزیابی، گردآوری، ساماندهی و برنامه‌ریزی برای کاهش آن اقدام کرد.
• برنامه‌های اجرایی مناسب، در دسترس بودن برنامه‌های اجرایی مناسب، باعث تقویت بنیه و اساس حمل‌ونقل شده و میزان آسیب‌های وارده بر محیط‌زیست و سلامت جامعه شهری را کاهش می دهد.
• توسعه سامانه حمل‌ونقل همگانی توسعه و ارتقای سامانه حمل‌ونقل همگانی برای کاهش آلایندگی‌های زیست‌محیطی حمل‌ونقل و سلامت جامعه شهری بسیار مهم است.
• آموزش و فرهنگ سازی آموزش همگانی شهروندان و فرهنگ سازی در زمینه همکاری برای سلامت جامعه شهری و کاهش آلایندگی های زیست محیطی حمل‌ونقل بسیار حیاتی است.
• اطلاع رسانی یکی از مهمترین و موثرترین ابزار در تغییر و اصلاح رفتار مردم برای استفاده از سامانه حمل‌ونقل همگانی و کاهش آلایندگی های محیط‌زیست و سلامت جامعه شهری، اطلاع رسانی مناسب است.
• آمادگی و مقابله با آلودگی‌ها بکارگیری و ارتقاء امکانات و تجهیزات موجود برای آمادگی و مقابله با آلودگی‌ها، پیش‌بینی و ارایه خدمات از پیش سازمان یافته برای کاهش آلودگی‌های محیط‌زیست و سلامت جامعه شهری، ضروری و لازم است.
نتیجه گیری و جمع بندی
آلودگی‌های ناشی از سوخت فسیلی خودروها، در وضعیت بحرانی به سر می برد، آلودگی‌های زیست‌محیطی، ناشی از عوامل متعددی نظیر افزایش شمار خودروها، تغییر الگوی رفتار و فرهنگ رانندگی در حوزه حمل‌ونقل باعث شده است آلودگی هوا به روشهای گوناگونی آثار زیانبارخود را در درازمدت و کوتاهمدت بر سلامت انسانها بگذارد در نتیجه مناسب‌سازی بسترهای حمل و نقل، موجب کاهش ترافیک و روانسازی حمل‌ونقل می‌شود که خود زمینه‌ساز کاهش آلاینده ها خواهد بود، بنابراین کاهش عوامل آلاینده ها اساس برنامه‌های پیشگیرانه کاهش اثرات زیان آور آن بر محیط‌زیست و سلامت جامعه شهری است؛ که در این میان نقش حمل‌ونقل بسیار مؤثر است. با برنامه‌ریزی مناسب، آموزش همگانی، گسترش حمل‌ونقل همگانی، فرهنگ سازی و افزایش آگاهی همگانی افراد جامعه می توان گامهای موثری برای کاهش اثرات آلودگی‌های ناشی از مصرف سوخت فسیلی حمل‌ونقل بر محیط‌زیست و سلامت جامعه شهری و ارتقاء سلامتی آن برداشت.