در مورد منابع طبیعی سه دیگاه وجود دارد که در این تحقیق به بررسی دیدگاه دوم که آن را دیدگاه خوشبینانه اقتصادی می‌نامند می‌پردازیم.
از اندیشمندان این دیدگاه می‌توان استوارت میل ، استیگلتیز و‌هادوکس و بیکرمن را نام برد.
این اقتصاددانان به آینده جامعه خوش‌بین بودند و محدودیت رشد اقتصادی را قبول نداشتند، آن‌ها معتقدند که آینده و گذشته نمونه های یکسانی نیستند و نباید براساس شواهد گذشته، آینده را پشبینی کرد.
خوش‌بینی اقتصادی : نگران تمام شدن منابع نباشید!
آن‌ها معتقدند که با تکنولوژی فعلی کشاورزی، می توان یک جمعیت میلیاردی را تغذیه کرد، علاوه بر این، منابع بهره‌برداری نشده فراوانی نیز در دنیا وجود دارد.
حتی تهی شدن منابع ، نه در حال حاضر و نه در آینده خطری محسوب نمی‌گردد، زیرا جایگزین‌های دیگری برای نفت و گاز وجود دارد.
به طور مثال انرژی‌های نو می‌تواند به عنوان جایگزین‌های مناسبی محسوب شوند.
رشد اقتصادی با نرخ‌های فزاینده برداشت منابع طبیعی تجدید نشدنی، بهره‌برداری منابع طبیعی تجدیدشدنی و افزایش دفع مواد زائد به محیط‌زیست همراه می‌باشد.
در هر صورت نتایج حاصل از فرآیند رشد، ناشی از قیمت‌های نسبی است که باعث تعدیل و اصلاح رفتار تولیدکنندگان و مصرف کنندگان می‌شود.
اثر خالص چنین تغییرات رفتاری، تغییر در ارتباط میان نهاده، ستاده و مقدار مواد آلوده کننده است که در مجموع امکان رشد اقتصادی مداوم را فراهم می‌کند.
این دسته از اقتصاددانان نتیجه گیری می‌کنند که چون مسائل مربوط به محیط‌زیست و منابع طبیعی ، قابل کنترل و هدایت هستند نیازی به اتخاذ روش‌های انفعالی نیست و در آینده دلیلی برای نگرانی وجود ندارد.
با افزایش تولید مواد زائد، هزینه جمع آوری و دفع پسماندها و مدیریت مواد زائد افزایش می‌یابد.
تولیدکنندگان پسماند‌های صنعتی برای حداقل کردن هزینه‌های خود، فن‌آوری‌هایی را که باعث کاهش تولید مواد زائد می‌شود انتخاب می‌کنند و لذا درصد ضایعات تولیدی و نسبت مواد زائد به محصول، در طول زمان کاهش می‌یابد.
برداشت و بهره وری از منابع طبیعی باعث افزایش قیمت‌های حقیقی منابع طبیعی می‌شود.
تغییر در قیمت‌های نسبی موجب افزایش بازیافت مواد و افزایش تمایل به پذیرش روش‌هایی می‌شود که به طور نسبی از منابع طبیعی زیست محیطی کمتری استفاده می‌کنند.
اثرخالص چنین واکنش‌هایی، کاهش در نسبت مواد زائد به محصول و کاهش نسبت منابع طبیعی به محصول خواهد بود. این امر با توجه به شرایط خاصی و محدودیت‌های مطلق منابع طبیعی باعث رشد نامحدود خواهد شد که جوهره این استدلال حضور آثار جانشینی قوی قیمتی است.
این دیدگاه با دیگاه اقتصاددانانی که به نتایج حاصل از محدودیت‌های رشد حمله می‌کنند منطبق است.
مبانی خوش‌بینی اقتصادی
به طور کلی مواردی که اقتصاددانان خوش‌بین برآن تاکید دارند عبارتند از :
- بر آورد ذخایر توسط اقتصاددانان بدبین محافظه‌کارانه و حتی غیردقیق است.
ذخایر اثبات شده، تنها بخشی از مواد مصرفی دنیا و سوخت‌های فسیلی را تشکیل می‌دهد .به علاوه قابلیت جانشینی نیز مسئله مهمی‌است .
برای مثال اگر سوخت‌های فسیلی پایان پذیرد ، انرژی خورشیدی و یا حتی هسته‌ای ممکن است جایگزین آن‌ها شود.
- پیشرفت تکنولوژی می‌تواند به عنوان یک ناجی عمل کند. بدین معنی که تکنولوژی می‌تواند منابع و ذخایر غیر قابل استخراج را قابل دسترس کند، به عنوان مثال می‌توان به استخراج نفت شیل اشاره کرد.
بهبود تکنولوژی باعث شد تا استخراج آن اقتصادی گردد و در حال حاضر از آن بهره‌برداری شود.
همچنین بهبود تکنولوزی می‌تواند در بخش کشاورزی تحولی را ایجاد نماید. به گونه‌ای که استفاده از روش‌های نوین آبیاری و بذر اصلاح شده می‌تواند تولید بخش کشاورزی را به طور قابل توجهی افزایش دهد.
- نقش مکانیسم قیمت همیشه در مباحث اقتصاددانان خوش‌بین مورد تاکید قرار می‌گیرد.
بدین معنی که اگر عرضه یک نوع ماده خام کم باشد، قیمت آن ماده افزایش خواهد یافت و مصرف آن کاهش می‌یابد. لذا افزایش قیمت منابع، تحقیق برای کشف جایگزین‌های ارزان‌تر را تشویق خواهد کرد.
چرا خوش‌بینی اقتصادی؟ | چه شواهدی می‌گویند نباید نگران منابع‌طبیعی باشیم
شواهد و مدارکی که باعث خوش‌بینی اقتصاددانان نسبت به آینده جامعه شده عبارتند از :
1 – امید به زندگی در سرتاسر دنیا افزایش یافته است که بیانگر موفقیت‌های بسیار بزرگی هستند.
2 – نرخ زاد و ولد در کشور‌های در حال توسعه در دو دهه گذشته کاهش یافته است و لذا جایی برای نگرانی افزایش جامعه وجود ندارد.
3 – عرضه غذا برای چند دهه به طور مدوام افزایش داشته است.
این دیدگاه بر این عقیده استوار است که در ابتدای رشد اقتصادی بهره‌برداری از منابع طبیعی زیاد شده و همچنین مواد زاید زیادی به محیط تزریق می‌شود.
کمبود منابع طبیعی موجب تغییر نسبی نهاده‌ها شده و افزایش قیمت نهاده‌های بدست آمده از منابع طبیعی موجب می‌شود که اولاً افزایش قیمت به ستاده‌ها منتقل گردد و ثانیاً نهاده‌های دیگری جایگزین منابع طبیعی شوند بطوری که رشد اقتصادی بلند مدت ادامه یابد .
همچنین این دیدگاه متقعد است که مواد زاید مشکلاتی را برای محیط ایجاد می‌نماید، لیکن سیستم‌های مدیریتی بر این مشکلات فائق می‌آید.
در حال حاضر اقتصاد با مواد زائد چه می‌کند؟
آیا مواد زائد می‌توانند منابع صرف شده را جبران کنند؟حرکت از اقتصاد خطی به اقتصاد چرخشی
اقتصاد چرخشی : چرخشی از تولید، مصرف، مواد زائد
به مصرف و بازتولید!
از جمله نظریه پردازان این دیدگاه جان استوارت میل که در لندن متولد شد.
پدرش نیز از اقتصاددانان مشهور بود که به جای فرستادن فرزندش به مدرسه ،خود تربیت فرزندش را برعهده گرفت.
استوارت میل از جمله اقتصاددانانی است که با مطرح نمودن پیشرفت تکنولوژی در صرفه‌جویی منابع طبیعی و قابلیت جایگزینی سایر عوامل تولید به جای منابع طبیعی بیان می‌کند که نه نتها ممکن است هزینه تولید درطول زمان ثابت بماند بلکه ممکن است کاهش یابد.
نظریه آزادی فردی‌میل | دولت نباید در فعالیت‌های اقتصادی دخالت کند!
استوارت میل معتقد است که ورای تعارض منافع افراد جامع یک هماهنگی نامشهود واقعی وجود دارد.
در نتیجه، رقابت آزاد بهترین راه برای تحقق منافع فردی و اجتماعی است.
شعار « بگذار بشود » نیز مورد تایید استوارت میل است و در این زمینه می‌گوید « طرفداری آن نوزده بار از بیست بار به حقیقت نزدیکتر از کسانی هستند که آن را انکار می‌کنند»
سه دلیل برای مخالفت با مداخله دولت در فعالیت‌های اقتصادی ارائه می‌کند.
- 1 – در صورتی که کارها به افراد واگذار شود به بهترین وجه انجام می‌گیرد
- 2 – با انجام امور به وسیله افراد راه آنان برای به کارگیری قدرت ابداع و ابتکارشان باز می‌شود.
- 3 – از زیان عظیم افزودن غیرضروری قدرت حکومت جلوگیری می‌شود
دیدگاه خوشبینانه استیگلتیز | محدودیت منابع را تعریف کنید تا مشخص شود نگرانی وجود ندارد!
وی معتقد است برای آن محدودیت که یک منبع طبیعی بتواند در جریان رشد اقتصادی ایجاد مشکل نماید کلیه شروط زیر باید با هم وجود داشته باشد:
- عرضه منبع محدود باشد
- منبع مورد نظر جزء منابع اتمام پذیر و بازیافت نشدنی باشد
- منبع مذکور برای تولید ضروری باشد و از درجه پایینی در میان سایر عوامل تولید دیگر برخودار باشد
- امکان پیشرفت تکنولوژیکی برای بهبود و کارایی مصرف منبع به سادگی میسر نباشد
وی معتقد است به دلیل آن که تمامی‌شروط فوق با هم اتقاق نمی‌افتد لذا منابع نمی‌توانند مانعی برای رشد اقتصادی به شمار آیند.
همچنین هرفندال می‌گوید اگر کشوری قادر باشد که منابع طبیعی خود را از طریق مبادله بدست آورد کمبود منابع طبیعی مانعی برای توسعه آن کشور نخواهد بود.
نگارنده: سید حسین سجادی‌فر
منابع :
- اقتصاد محیط‌زیست و منابع طبیعی راجر یرمن
- اقتصاد منابع طبیعی صادق بافنده ایمان دوست
- اقتصاد منابع طبیعی و محیط‌زیست دکتر علی سوری – دکتر محسن ابراهیمی
- اقتصاد منابع طبیعی و محیط‌زیست ای کولا
- نظام‌های اقتصادی دکتر حسین نمازی
- فریدون تفضلی