“شفافیت بین‌المللی یک جنبش جهانی با یک چشم انداز: جهانی که در آن دولت، تجارت، جامعه مدنی و زندگی روزمره مردم عاری از فساد است. با داشتن بیش از 100 سر فصل جهانی، و یک دبیرخانه بین‌المللی در برلین، ما مبارزه با فساد برای تبدیل این دیدگاه به واقعیت را رهبری می‌کنیم”
شاخص ادراک فساد (Corruption Perceptions Index) چیست؟
شاخصی است که رتبه فساد در بخش عمومی یک کشور را در میان سایر کشورهای جهان نشان می‌دهد.
سازمان شفافیت بینالملل، با استفاده از شاخص ادراک فساد، کشورها را برحسب میزان فساد موجود در میان مقامات دولتی و سیاستمداران‌شان رتبه‌بندی می‌کند.
این شاخص که هرساله منتشر می‌شود، به وسیله معیارهای تعیین‌شده سازمان جهانی شفافیت بینالملل و دانشگاه پاساو در آلمان (Universität Passau) محاسبه می‌شود.
بیش از یک دهه است که شاخص ادراک فساد (CPI)، پرکاربردترین معیار در جهان برای امتیازدهی به فساد جهانی مورد استفاده قرار می گیرد.
با جمع‌آوری تحلیل‌های متعدد از کارشناسان، داده های بانک جهانی و شاخص های مختلف به هر کشور امتیازی بین ۰ تا ۱۰۰ اختصاص داده می‌شود. در این امتیازدهی صفر بسیار فاسد و ۱۰۰ بسیار پاک است.
سازمان بین‌المللی شفاف‌سازی در ۱۸۰ کشور جهان دفتر داشته و گزارش‌های سالانه خود را بر پایه معیارهایی از جمله بررسی مدیریت دولتی در کشورها، شرایط دسترسی شهروندان به خدمات عمومی، ساختار حقوقی و قضاییِ حاکم در کشورها و موقعیت بخش خصوصی تهیه می‌کند.
سازمان شفافیت بینالملل (Transparency International)
نهادی غیر دولتی است که در کشور آلمان (برلین) از سال 1993 فعالیت خود را آغاز کرده است. این سازمان با بکارگیری سری شاخصه‌هایی اقدام به رتبه‌بندی کشورها در خصوص ابتلای دولت آن‌ها به فساد می‌کند.
متر این سازمان در اندازه‌گیری فساد شامل:
- شاخص‌های نظیر فساد،
- اختلاس،
- رشوه‌گیری،
- خرید و فروش پست‌های دولتی،
- رشوه‌پذیری دستگاه قضایی،
- فساد مالی در میان سیاست‌مداران و مقام‌های دولتی
- و عدم مقابله کافی یا ناکارایی در مبارزه با مواد مخدر است
مدیر اجرایی سازمان بین‌المللی شفاف‌سازی اعتقاد دارد:
این تنها دولت نیست که مسئول کاهش فساد است. مجلس، نهادهای مدنی، صاحبان مشاغل، رسانه‌ها و حتی شهروندان عادی نیز در کاهش فساد مسئول هستند. از آنجا که فساد برای همه نامطلوب است، مبارزه با آن نیز یک مسئولیت مشترک است.
شاخص ادراک فساد 2021
خلاصه تحقیقات انجام شده بر پایه منابع و مستندات جهانی :
دو سال پس از همه‌گیری ویرانگر COVID-19، امسال شاخص ادراک فساد (CPI) نشان می‌دهد که سطوح مبارزه با فساد تقریبا در سراسر جهان جریان خود را متوقف و به فرآیندی راکد بدل شده است.
علیرغم تعهدات جهانی در این زمینه، در طول 10 سال گذشته، 131 کشور در رابطه با مبارزه علیه جریان‌های فساد پیشرفت چشمگیری نداشته‌اند و امسال 27 کشور امتیاز CPI بسیار پایینی دارند.
همان‌طور که می‌دانید هر جریان فسادی نهایتا به نادیده گرفتن حقوق اقشاری از جامعه و ماهیت اصلی دموکراسی منجر می‌شود.
بنابراین در 27 کشور مذکور فاکتورهای حقوق بشر و دموکراسی به‌شدت در معرض خطر است.
فساد و نقض حقوق بشر
شاخصه‌های فساد در حقیقت بستر امکان‌پذیر شدن نقض حقوق بشر را توضیح می‌دهند. حقوقی که برای دیگران به‌صورت معمول و با شدت از سوی دولت‌ها پیگیری و اجرا می‌شود اما برای برخی دیگر چشم‌های دولت‌ها بسته می‌شوند.
هر چه روند فرسودگی حقوق انسان‌ها و آزادی سریع‌تر می شود، دموکراسی نیز در طرف دیگر رو به افول می‌گذارد.
و بدتر از آن هرچه دموکراسی ضعیف‌تر شود و استبداد و تشکیل باندهای کوچک بزرگ در حوزه‌های مختلف رشد می‌کند.
تحقیقات و بررسی‌ها اثبات می‌کنند در چنین فضایی سطوح بالاتر فساد امکان‌پذیر خواهد بود.
سال گذشته نمونه‌های نگران‌کننده‌ای از کشتار مدافعان حقوق بشر، تعطیلی رسانه‌ها و رسوایی جاسوسی‌هایی مانند پگاسوس (یک بدافزار ساخت اسرائیل که بسیاری از رسانه‌های بزرگ جهان نظیر واشنگتن‌پست، گاردین، لوموند نشان دادند چگونه این بدافزار اطلاعات مردم از طریق گوشی‌های تلفن همراه را جهت اقدامات جاسوسی خود بکار گرفته است. یا چگونه از پگاسوس در رهگیری فعالان حوزه رسانه، مدافعان حقوق بشر، نهادهای امنیتی و ارتش سایر کشورها استفاده شده است)
همه این موارد نشان می‌دهد که نقض حقوق بشر نه تنها در کشورهای با فساد سیستمی و نهادهای نظارتی ضعیف، بلکه در کشورهایی با دموکراسی با سبقه، به‌طور فزاینده در حال گسترش است.
اهمیت حقوق بشر در مبارزه با فساد
یک جامعه شهرنشینی با قدرت آزادی مناسب، توانایی به چالش کشیدن بی‌عدالتی‌ها موجود را دارند. هر چه دامنه آزادی کوچکتر شود، فضای نقد محدود و محدودتر شده و بستر توسعه فساد گسترش می‌یابد.
تاثیر عجیب همه‌گیری کرونا بر شاخص فساد
همه‌گیری جهانی COVID-19 در بسیاری از کشورها به‌عنوان بهانه‌ای برای محدود کردن آزادی‌های اساسی بکار گرفته شد. بسیاری از فرآیندهای نظارتی سازمان‌های جهانی با سپری از جنس شیوع کوید در کشور مقصد، مواجه شد.
علیرغم حرکت‌های جهانی برای متوقف کردن استفاده از رویه‌های فاسد در قالب شرکت‌هایی با پوسته‌ناشناس، بسیاری از کشورهایی که در زمینه مبارزه با فساد امتیاز بالا دارند و دولت پاک به شمار می‌روند از همین روش در زیر لایه خود از فساد دولتی استفاده می‌کنند.
مبارزه با فساد ضرورتی جهانی
برای مبارزه با نقض حقوق بشر، بی‌عدالتی و ابتلای جهان به فضایی که قوانین مدنی در آن جایگاهیی ندارند نیاز فوری به مبارزه با فساد وجود دارد.
کوتاهی در این زمینه به افول دموکراسی و توسعه دولت‌های استبدادی منجر می‌شود که هیچ‌کدام به نفع مرد این کشورها و جهان نخواهد بود.
هر حکومت استبدادی یعنی اتخاذ تصمیمات تورش‌دار و گاه خطرناک برای اقشاری که در مقابل آن‌ها هستند چه درون مرزها و چه در خارج از مرزها.
وضعیت شاخص فساد جهانی در سال ۲۰۲۱
بیشترین و کمترین امتیازات CPI مربوط به کدام مناطق است؟
کشورهای اروپای غربی و عضو اتحادیه اروپا بهترین نمره را به خود اختصاص داده‌اند. در منطقه جنوبی صحرای آفریقا وضعیت مبارزه با فساد مناسب نیست. این منطقه در پایینترین جایگاه جهانی قرار دارد.
کشورهایی با بیشترین تغییرات در 5 سال گذشته
کشورهایی که بر اساس منابع اطلاعاتی منتشر شده یا استخراج شده از آن‌ها تغییرات قابل توجهی در زمینه بهبود مبارزه با فساد یا ضعیف شدن شاخص CPI آن‌ها، در طول 5 سال گذشته تجربه کرده‌اند.
در این میان آمریکا بیشترین پیشرفت با 14 امتیاز در بازه 5 ساله و کانادا با کاهش 8 امتیازی بدترین عملکرد در مقایسه با شاخص قبلی خود در این بازه را داشته‌اند
میانگین نمره ادراک فساد CPI بر اساس مناطق جهانی
منطقه غربی اروپا بالاترین نمره CPI را به خود اختصاص داده است. دانمارک و فنلاند با نمره خیره‌کننده 88 در بهترین وضعیت قرار دارند و بلغارستان با نمره 42 در این منطقه بدترین جایگاه قرار دارد.
منطقه آمریکا با نمره 43 و آسیا اقیانوسیه با 45 وضعیت تقریبا مشابهی در شاخص مبارزه با فساد در سال 2021 دارند. کانادا با نمره 74 و ونزوئلا با نمره 14 به‌تریب بهترین و بدترین عملکرد در منطقه آمریکا را داشته‌اند.
در طرف دیگر نیوزیلند همچون برترین کشورهای جهان نمره 88 را به خود اختصاص داده است و کره شمالی و افغانستان با نمره 16 وضعیت مناسبی از این جهت ندارند.
دانمارک، فنلاند و نیوزیلند با نمره 88 از 100 بهترین عملکرد در مبارزه با فساد را به خود اختصاص داده‌اند.
خاورمیانه و شمال آفریقا، اروپای شرقی و آسیای مرکزی، منطقه جنوب صحرای آفریقا به ترتیب میانگین 39، 36، 33 در دسته‌بندی دیگری قابل بررسی هستند.
در این میان گرجستان با نمره 55 و ترکمنستان 19 بهترین و بدترین امتیاز را در منطقه اروپای شرقی و آسیای مرکزی دارند.
در خاورمیانه و شمال آفریقا همچون گذشته امارات عربی متحده بالاترین امتیاز را به خود اختصاص داده و سوریه جنگ‌زده با 13 امتیاز در نازل‌ترین جایگاه قرار دارد.
کشور سیشل (Seychelles) با امتیاز مناسب 70 از 100 بهترین وضعیت را در منطقه جنوب صحرای آفریقا داشته و در همین ناحیه
سودان جنوبی با نمره 11 بدترین وضعیت را به لحاظ مبارزه با فساد دارد.
وضعیت شاخص فساد در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا
با میانگین نمره 39 از 100 برای چهارمین بار متوالی، منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در تلاش برای دست‌یابی به نتایج ملموس در مبارزه با فساد است.
این منطقه با چالش درگیری‌های نظامی به‌طور خاص سوریه، افغانستان، یمن که ضربه جدی به حقوق بشر وارد کرده، دست به گریبان است.
امارات متحده عربی و قطر به ترتیب با برخورداری از امتیاز 69 و 63 در بهترین جایگاه منطقه به لحاظ مبارزه عملی و نظارتی مناسب قرار دارند.
لیبی با 17، یمن با 16 و سوریه با 13 در پایینترین سطح ممکن قرار دارند.
جایگاه ایران در شاخص فساد CPI سال 2021
در پایان باید اشاره کرد که کشورهای دارای کمترین فساد: دانمارک، فنلاند، نیوزلند، نروژ، سنگاپور، سوئد، سوئیس، هلند، لوکزامبورگ، آلمان هستند. بسیاری از این کشورها از نظام مدنی و قانونگذاری بسیار منضبطی برخوردار هستند.
کشورهای دارای بیشترین فساد: ونزوئلا، سودان، سومالی، کره شمالی، لیبی، یمن، سوریه، عراق، جیبوتی، افغانستان، کامبوج، تاجیکستان، ایران هستند.
بر اساس آمار منتشر شده سال 2021 ایران با نمره 25 بالاتر از کشورهایی چون تاجیکستان، لبنان، نیجریه و عراق قرار داشته و در مجموع جزء 15 کشور پایین رتبه بندی قرار دارد.
دانلود فایل گزارش شاخص ادراک فساد CPI سال 2021
تهیه کننده: مرتضی زارع