مقدمه از : رضا پوررجب ، معاون برنامه ریزی و توسعه سرمایه گذاری شرکت آب و فاضلاب استان تهران

اقتصاد، علم بهره گیری بهینه از منابع محدود در مقابل نیازها و خواسته های نا محدود جوامع بشری تعریف می شود و کمیابی و محدودیت منابع، نزدیکترین واژگان به اقتصاد هستند.

نظر به اینکه دانش اقتصاد، در قیاس با سایر علوم، سابقه چندانی ندارد (به تقریب 250 سال)، اما اهمیت این دانش در جوامع بشری، سبب شد تا دامنه عملیاتی این علم در تمام جوانب مسایل جوامع بشری گسترش یابد.

اقتصاد آب

هر چند در راستای تحقق مولفه های اقتصادی آب، فعالیت های اندکی در سطح بین المللی انجام شده بود، اما بعد از برگزاری کنفرانس بینالمللی ریودوژانیرو در سال 1992 (اجلاس زمین)، مسایل اقتصادی آب در عمل جنبه رسمی و عملیاتی یافت.

امروزه مسایل مرتبط به اقتصاد آب در بیشتر کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه، به صورت عملیاتی به شدت جنبه عملیاتی یافته که نتایج محسوسی داشته است.

ضرورت توجه به مسایل اقتصاد آب را باید در چالش هایی نظیر تزاید جمعیت، رشد فعالیت های کشاورزی (امنیت تامین مواد غذایی)، توسعه فعالیت های صنعتی، آلودگی ها و کاهش منابع آبی، مولفه های مدیریت تقاضا، افزایش سطح عمومی بهداشت و… جستوجو کرد.

لذا، یکی از راهکارهای فایق آمدن بر دشواری های پیش روی، ورود آگاهانه و اثرگذار در سایر عرصه های موثر بر خدمات آب و فاضلاب، نظیر حوزه اقتصاد است.

در کشور ما، محدودیت منابع آب از یک طرف و تقاضای فزاینده برای آن همراه با تغییرات محیطی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از طرف دیگر، مدیریت تامین و توزیع آب را وارد مرحله‌ی جدیدی ساخته است که بهره گیری از ساز و کارها و مکانیسم های اقتصادی ضرورتی انکارناپذیر و از مشخصه ها‌ی بارز آن است.

رویکرد نوین در حوزه آب | مدیریت اقتصادی آب

در رویکرد جدید، هدف این است که با بهره گیری از مولفه های علم اقتصاد، در کنار علوم مهندسی، ضمن دستیابی به تعادل پایدار در عرضه و تقاضای آب، بهره وری آب ارتقا یافته و منافع اجتماعی و اقتصادی آن به حداکثر برسد.

شرایط جدید ایجاب می‌کند آب کالایی اقتصادی–اجتماعی انگاشته شده و دیدگاه‌های مدیریت و ذی‌نفعان به سوی مفهوم اقتصادی آب هدایت شوند.

مدیریت اقتصادی آب مشتمل بر دو جنبه عرضه و تقاضا است.

عرضه، ناظر به مسایل تامین نیازهای مالی و سرمایه-گذاری در استمرار و پایداری تاسیسات و حفاظت از منابع آب است

و تقاضا، معطوف به موضوع بهره‌وری و بازده اقتصادی آب است. برای دستیابی به راهبردهای توسعه‌ی بلند مدت مدیریت تامین و توزیع آب کشور، باید اقتصاد آب مورد توجه ویژه قرار گیرد.

نقش و اهمیت اقتصاد آب

تامین آب، یکی از مهمترین چالش های بیشتر کشورهای در حال توسعه است.

نقش آب در تامین غذای جهانی

یکی از دلایل اهمیت اقتصاد آب، متاثر از حجم گسترده مصارف آب در فعالیتهای کشاورزی است (امنیت تامین مواد غذایی).

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، حجم مصرف آب در فعالیت های کشاورزی در قیاس با سایر متقاضیان (صنعت و عمومی) اختلاف بسیار معناداری دارد و این بخش، بزرگترین مصرف کننده آب است (حتی پساب فاضلاب).

رشد و توسعه فعالیت های کشاورزی کارآمد، مستلزم منابع آبی قابل اطمینان (پایدار) است، که همیشه به سهولت در دسترس نیست.

نقش آب در تامین بهداشت جهانی

اما سلامت و بهداشت مردم، به احتمال قوی، موثرترین مولفه اهمیت و توجه به اقتصاد آب است.

بر پایه گزارش سازمان جهانی بهداشت (1991)، بیماری های وبا، اسهال و بسیاری بیماری های خونی از طریق آب آلوده انتقال می یابند و سالانه، میلیون ها نفر (از جمله کودکان)، به دلیل عدم دسترسی به آب سالم و بهداشتی جان خود را از دست می دهند.

نتایج مطالعات میدانی در منطقه کراچی پاکستان نشان می دهد، افرادی که به سامانه های فاضلاب دسترسی ندارند و سطح آگاهی و دانش آنها در این زمینه اندک است، هزینهه ای درمانی آنها، شش برابر افراد مشابهی است که به موارد فوق دسترسی داشته اند!

زمان عنصر گم شده در تحلیل مسائل حوزه آب

مولفه ای که به طور عموم در اقتصاد آب، لحاظ نمی شود، مدیریت بهینه زمان است.

اگر سامانه های تامین و توزیع آب، در سطح مطلوبی نباشند، برای تهیه آب باید مایل ها راه رفت که ممکن است تا 6 ساعت زمان صرف شود که بیشتر این فعالیت، بر عهده زنان و دختران است.

این به آن معنی است که این قشر از جامعه، زمان کمتری برای مراقبت از کودکان و مطالعه دروس مدرسه خواهند داشت. نتایج مطالعات متعدد میدانی نشان می دهد، سالانه حدود 10 میلیون نفر سال در سطح بین المللی صرف انتقال آب تا منزل مسکونی می شود.

این در حالی است که آب تهیه شده توسط اشخاص (حمل و نقل از منبع تامین آب تا محل مصرف)، بسیار گرانتر از آب انتقال یافته توسط سامانه های تامین و توزیع آب است (معادل 5 تا 10 درصد به ویژه برای اشخاص فقیر و بی بضاعت).

هم چنین، بسیاری از فعالیت های صنعتی و تولیدی نیز مستلزم منابع آبی قابل اطمینان و پایدار است. لذا، نظر به دلایل فوق و بسیاری موارد دیگر، اقتصاد آب، نقطه ثقل اقتصاد توسعه است.

به کوشش مریم داودآبادی | برگردان ویدئو از کانال تلگرام کلاس درس اقتصاد توسعه

منبع