سیاست قیمتگذاری آب در اسپانیا
طی سالهای اخیر، سیاستهای مدیریت تقاضا، نقش مهمی در مدیریت مصارف آب در ساختار احداث زیرساختهای هیدرولیکی تاسیسات آب، نسب به سیاستهای عرضه سنتی ایفا میکنند.
در این خصوص، قیمتگذاری آب ابزار مهمی در دستیابی به بهره وری اقتصادی، پایداری محیط زیست و حقوق اجتماعی است.
این مطالعه، وضعیت تعرفههای آب شهری اسپانیا که با کمبود آب مواجهه است، نقد و بررسی میکند. این مقاله ظرفیت تعرفههای آب شهری برای پوشش هزینههای تامین و توزیع آب، ارتقای بهره وری، پایداری، قدرت مالی و عدالت را تحلیل و بررسی میکند. با وجود این که در سالهای اخیر، پیشرفت قابل توجهی در قیمتگذاری آب وجود داشته، اما هنوز نظامهای قیمتگذاری آب اسپانیا با چالشهای گوناگونی مواجه است که بسیاری از آنها توسط سازمان تنظیم مقررات مستقل ملی به نحوی مطلوب ارایه میشوند.
اصول مصوب کنفرانس آب و محیط زیست دوبلین (1992)
بر پایه اصول مصوب کنفرانس آب و محیط زیست دوبلین (1992)، آب منبعی محدود و آسیب پذیر برای حفظ حیات، توسعه و محیط زیست مورد توجه قرار گرفت (مزیت اقتصادی). از آن به بعد، آب از یک عامل ساده تولیدی، به منبعی اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده، که توانایی تضمین طیف وسیعی از عملکرد اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را دارد. بنابر این، در مقایسه با سیاست مرسوم آب (تمرکز بر ایجاد زیرساختهای هیدرولیکی بزرگ)، جامعه بینالمللی نیاز به اجرای سیاستهای مدیریت منابع آب را به رسمیت شناخته و سیاستهای مدیریتی آب اهمیت پیدا کردهاند.
در مناطق شهری، در میان مجموعهایی از مولفههای مدیریت تقاضا، تعرفههای آب نقش عمدهایی در سیاستهای مدیریت آب دارد. در واقع، تعرفههای آب ابزاری برای سیاستگذاری اقتصادی در راستای دستیابی همزمان به هدفهای گوناگون است.
اهداف تعرفههای آب شهری در اسپانیا
تعرفههای آب شهری سه هدف دارند:
- ایجاد درآمد مکفی برای تامین منابع مالی هزینههای عملیاتی و بهره برداری.
- ارتقای بهره وری و استفاده پایدار آب.
- تسهیل در دسترسی جهانی و عادلانه به خدمات آب.
به طور دقیقتر، تعرفهها باید حفاظت از منابع کمیاب را ترویج دهند و درآمد مورد نیاز برای حمایت از عملیات، حفظ فعالیتها، پرداخت هزینهها (سرمایهایی، عملیاتی و بهره برداری) را تامین کنند. با توجه به کارآمدی اقتصادی، تعرفهها باید الگوها و سطوح استفاده از آب را ارتقا بدهند، به طوری که هزینههای عملیاتی و بهره برداری آب را حداقل کنند. نظر به حجم دسترسی به آب، تعرفه-ها، باید از منظر تمام مشترکان منصفانه و عادلانه باشند. یعنی، اگر قیمتها مساوی هزینههای عملیاتی و بهره برداری باشند، قیمت-های لحاظ شده از منظر مشترکان نیز باید یکنواخت باشد.
ارتباط هزینههای عملیاتی، بهره برداری و قیمت آب در اسپانیا
به موازات اهمیت دادن به قیمتها در راستای مدیریت آب، پژوهشهای متعددی انجام شده که بر تجزیه و تحلیل طراحی تعرفهها برای دستیابی به هدفهای فوق تمرکز دارند. در برخی مطالعهها، ارتباط هزینههای عملیاتی و بهره برداری و قیمت آب تجزیه و تحلیل شده است. نظر به اهمیت قیمت به عنوان ابزاری در راستای مدیریت منابع آب، مطالعههای متعددی برای طراحی تعرفههای بهینه آب انجام شده است، کشورهای توسعه یافته سیاستهای قیمتگذاری خود را تغییر دادهاند.
به طور کلی، استفاده از نظامهای تعرفههای دو بخشی با هزینه اتصال (مشترک) ثابت و هزینه مصرف متغیر یا حجمی بسیار گسترش یافته است. سوال این که، آیا در سالهای اخیر این کشورها تلاشهای کافی برای تطبیق تعرفههای آب با اصول بهره وری، پایداری و عدالت انجام دادهاند یا خیر؟
دلیل سیستم قیمتگذاری آب شهری در اسپانیا
در این نوشتار، نظام تعرفهایی آب کشور اسپانیا که با کمبود آب بیشتر مناطق مواجهه است و نیازمند مدیریت صحیح آب دارد، تجزیه و تحلیل شده است. در اسپانیا، امکان افزایش بهره برداری از منابع آب با احداث زیرساختهای هیدرولیکی وجود ندارد. تعداد مخازن آب بین سالهای 95-1900 بیش از 4 برابر افزایش یافته و به تقریب تا سال 1975 به 741 واحد رسیده است.
تا سال 1990، این رقم بیش از دو برابر شده است (19.5 در سال). امروزه 1.172 سد بزرگ در این کشور وجود دارد و فعالیتهای دیگری مانند منابع آب جایگزین و سیاستهای قیمتگذاری باید مورد توجه قرار گیرد. مصرف آب شهری 15 درصد از مجموع آب مصرفی اسپانیا است و اقدامهایی برای بهبود مدیریت منابع آب کشاورزی و بهبود مصرف در شهرها باید انجام شود.
اهدف این نوشتار:
- تحلیلی انتقادی طراحی تعرفههای آب شهری در اسپانیا و ارزیابی رابطه هدفهای بهرهوری اقتصادی، پایداری زیست محیطی و برابری اجتماعی.
- طراحی قیمتهای بهینه تامین و توزیع آب شهری از منظر بهره وری و پایداری.
- ارایهی، نقصهای تعرفههای آب و ارایهی پیشنهادهایی برای بهبود آنها.
طی سالهای اخیر در اسپانیا، مطالعههای گستردهایی در زمینه قیمتگذاری بهینه آب انجام شده است (جدول 1).
برخی مطالعههای قیمتگذاری آب در اسپانیا
محققان | خلاصه نتایج |
گارسیا-والنس 2005 | پیشنهاد استفاده از فرمول فلدشتاین برای تظیم تعرفه آب، تا آن جا که قایده رمزی ممکن است در برابر اصل برابری، در درجه نخست از نظر ساختار آن، پیش برود. |
بارباران و همکاران 2008 | طراحی ساختار تعرفه آب بر پایه صرفهجویی در ساختار هزینه، به طوری که قیمت واحد آب، منحصر به فرد و به تقریب برابر هزینه حاشیهای آن است، مناسب نیست. |
مارتینز اسپیرینا 2009 | زمانی که دولتهای محلی در شرایط دشوار قرار میگیرند، کنترل مدیریت از دستشان خارج می شود، در حالی که شرکتهای خصوصی به دنبال ارایهی خدمات بیشتر به مناطقی هستند که سود بیشتری را به دست آورند. هنگامی که فاکتورهای توصیف محیط عملیاتی را بررسی کنید، میبینید که شرکتهای خصوصی به طور متوسط قیمتهای بالاتری را نسبت به هزینههای عمومی تعیین میکنند. |
گارسیا والیساس و همکاران 2013 | نرخ قیمتهای آب شهری که به طور مستقیم توسط شوراهای شهر تعیین شده، پایینتر میباشد. هنگامی که شرکت آب با شرکتهای خارجی قرارداد میبندند، قیمتهای تعیین شدهی خدمات عمومی بیشتر از قیمت خدمات خصوصی لحاظ میشوند. قیمت آب هنگامی بیشتر است که خدمات خصوصی ارایه شده در مقایسه با مشارکت قرارداد دولتی و خصوصی بیشتر باشد. |
چیکا اولموو همکاران 2013 | شهرداریها معتقدند که قیمتهای مشابهیی را برای آب تصویب کنند. مقامات محلی بیشتر احتمال دارد تلاش کنند تا اطمینان حاصل کنند که شهروندان کمبود تطبیقی برای تعرفهی آب را درک میکنند. با این حال، چنین منافع سیاسی میتواند به تنظیم قیمتها منجر شود که هدف آن ارتقای استفادهی کارآمد از منابع آب و بهبود هزینهها است. |
بل و همکاران 2015 | هنگامی که قراردادی برای ارایه خدمات بسته می شود، شرکتهایی با سهام بیشتر در بازار، موقعیتهای غالب خود را با تعیین قیمتهای بالاتر برای آب تثبیت میکنند، بنابر این تمرکز بازار با قیمت های بالاتر ارتباط دارد. خصوصی سازی خدمات آب شهری باید با چارچوب قانونی و سازمانی مناسب برای ترویج رقابت بین کسب و کارها همراه باشد. |
گارسیا والنس 2015 | فرمول فلدشتاین بدون اهمیت دادن به رفاه اجتماعی، هدفهای توزیع را به دست میآورد. این چارچوب جایگزینی برای مکانیسمهای دیگر است که امکان دستیابی به برابری را فراهم میکند، اما مزایای رایگان یا مکانیسم-هایی که گاهی اوقات توانایی توزیع یا اثربخشی کافی ندارند، مانند تخفیفهای مربوط به ویژگیهای شخصی، به عنوان ناکارآمدی لحاظ میشوند. |
بارباران و آربو 2009 | افزایش تعرفه بلوک آب، به منظور پوشش معیار برابری پیشنهاد شده است. این تعرف آب شامل دو بلوک افزایش یافته است، به طوری که وسعت بلوک اول و رابطه بین قیمتها در هر دو، به استاندارد معیار که شامل مصرف ثابت در هر خانوار و متغیر مصرف در هر عضو خانوار می باشد، بستگی دارد. |
گارسیا والیساس و همکاران (2010) | تجزیه و تحلیل عاملهای موثر در میزان دسترسی به آب نشان میدهد هزینهی خرید سطح پایهی آب مصرفی خانگی به سطح میانگین درآمد مربوط می شود یک متغیر رگرسیونی در جزء تعرفههای آب را تحت تاثیر قرار میدهد که حداقل بخش اضافی مصرف خانوار را نشان میدهد. |
گارسیا والیساس و همکاران (2010) | این مقاله یک شاخص جایگزین پیشنهاد میکند که دسترسی و مقرون به صرفه بودن آب در سطح شهری را بهتر نمایش میدهد. شاخص پیشنهادی نشان میدهد که توانایی خانوارها برای تامین مقدار اولیه آب به نسبت زیاد است. هم چنین این شاخص نشان میدهد که کدام یک از شهرداریها معیارهای کم ارزش در طراحی تعرفههای آب را در نظر گرفته و به انواع دیگر معیارها اولویت دادهاند. |
بررسی سیاست قیمتگذاری آب در اسپانیا
به رغم پیشرفتهای قابل توجه در اسپانیا، هم چنان چالشهای متعددی در سیاست قیمتگذاری آب وجود دارد. ساختار این نوشتار، به شرح زیر تدوین شده است:
- چارچوب کلی مدیریت آب رسانی شهری در اسپانیا با تاکید ویژه بر مسایل تعرفههای آب.
- تمرکز بر سطح تعرفههای آب برای پوشش هزینههای عملیاتی و بهره برداری.
- تجزیه و تحلیل تعرفههای آب (ابزاری اقتصادی) برای افزایش بهره وری و پایداری.
- تمرکز بر مسایل مقرون به صرفه بودن، برابری و عدالت خدمات آب شهری.
در مقالات بعدی پیرامون همین موضوع و در چهارچوب فوق، به بررسی جوانب این طرح در کشور اسپانیا خواهیم پرداخت.
منبع: mdpi
مسعود خشائی، سید حسین سجادی فر، هنگامه دولتشاهی، محمد داودآبادی