در سال‌های اخیر نتایج مطالعه‌های انجام شده، نشان می‌دهد که اقتصاد چرخشی مزیت‌های اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی فراوانی دارد و در سطح خرد و کلان، از مزیت‌های راهبردی و عملیاتی برخوردار است و فرصتی چند تریلیون دلاری، با پتانسیلی بالا، برای نوآوری، اشتغال‌زایی و رشد اقتصادی به همراه دارد (گزارش موسسه‌ی آلن مک آرتور، 2013).

در 150 سال گذشته، تحولات صنعت تحت سلطه اقتصاد خطی بوده است که در آن کالاها از مواد اولیه تولید، فروخته و مصرف و سپس به عنوان پسماند دور ریخته یا سوزانده می‌شدند.

در مواجهه با افزایش نوسان های شدید اقتصاد جهانی (مانند بحران نفتی اوایل دهه 1970) و آشکارتر شدن نشانه‌های کاهش منابع طبیعی، نیاز به یک مدل اقتصادی جدید، بیشتر احساس شد.

جست و جو برای پیشرفتی چشمگیر در عملکرد منابع در سطح اقتصاد، واحدهای تولیدی را به سوی شیوه‌های استفاده مجدد از کالاهای مصرف شده یا قطعات آنها و احیای بیشتر مواد، انرژی و نیروی کار سوق داد.

اقتصاد چرخشی، طراحی سامانه‌ای صنعتی با رویکرد محیط زیستی و با هدف‌های کاهش مصرف مواد اولیه و بازیافت کالاها پس از مصرف است. صرفه‌جویی در مصرف مواد اولیه و انرژی از مزایای انتقال اقتصاد خطی به چرخشی است.

اقتصاد چرخشی | یک استراتژی اجتناب‌ناپذیر

واحدهای تولیدی صنعتی و دولت‌ها به تدریج دریافتند که تولید ثروت، نیازمند مدل‌های جدیدی است که وابستگی کم‌تری به مواد اولیه و انرژی داشته باشند و در نهایت سبب تجدید سرمایه‌های طبیعی شوند. اقتصاد چرخشی مدلی است که اجرای آن، ضمن تحقق این اهداف، چشم‌انداز توسعه پایدار را در دورنمای اقتصاد جهان نمایان کرده است.

بیشتر بخوانید: مثال‌هایی از اقتصاد چرخشی

انتظار میرود که طبقه‌ متوسط ساکنان جهان تا سال 2020 از 1.8 میلیارد نفر به 3.2 میلیارد نفر و تا سال 2030 به 4.9 میلیارد نفر برسد. این رشد با تاثیرات تغییرات آب و هوایی وخیم‌تر شده و منجر به عدم حفظ منابع موجود می‌شود. برای کاهش فشار بر منابع طبیعی، انرژی، مواد اولیه و حیاتی، غذا و آب لازم است.
موسسه آلن مک آرتور در گزارش به سوی اقتصاد چرخشی (2014) اقتصاد و تجارت را در بستر مدل‌های چرخشی نقد و بررسی کرده است.

اقتصاد چرخشی یک مدل اقتصاد جهانی

در این گزارش، موسسه آلن مک آرتور و مجمع جهانی اقتصاد با همکاری مشترک موسسه مک کینزی و شرکا (مشاوران پروژه)، مدل شبیه‌سازی اقتصاد چرخشی را برای اقتصاد جهانی با زنجیره‌های پیچیده چند لایه‌ای و با هدف اصلی ارایه طرح مشترک ویژه‌ای برای مدیران صنایع مختلف تولیدی و خدماتی ارایه کردند. موارد برجسته این گزارش به شرح زیر است:

اقتصاد جهانی باید در مسیر اقتصاد چرخشی قرار گیرد:

1. در حال حاضر چالش اصلی اقتصاد جهانی پایان دادن به چرخه‌های معکوس مواد و احیای سرمایه‌های طبیعی (منابع) است که تابعی نمایی از پیچیدگی کالاها و طول زنجیره تامین است. در حالی که بیشتر واحدهای تولیدی و صنعتی تغییرهای شدید برخی مولفه‌های اقتصادی را طی چند دهه گذشته تجربه کرده‌اند و باید قدرت تقسیم جهانی کار، تخصص و اقتصادهای الگو مدار را مورد نظر قرار دهند.
2. اقتصاد چرخشی باید وضعیت اقتصاد جهانی را با جمعیتی بالغ بر 9 میلیارد نفر را در سالهای آتی بهبود بخشد.
3. اقتصاد چرخشی به عنوان محرکی محسوس، باید نوآوری‌های صنعتی و ایجاد ارزش افزوده برای اقتصاد جهانی در قرن 21 را به همراه بیاورد.
4. اقتصاد چرخشی به عنوان یک راهبرد تجاری کاربردی، باید راهبردهای محافظت از منافع واحدهای تولیدی در مقابل خطرات رقابت شدید منابع تولیدی، نوسانهای قیمت کالاها، فن‌آوریهای جدید، فرآوری مواد اولیه و تقاضاهای متغیر مصرف‌کنندگان را عرضه دارد.

برای اطلاعات بیشتر به مقاله جستارهای اقتصاد چرخشی مراجعه کنید.

اقتصاد چرخشی | تعامل اقصاد و محیط زیست (توسعه پایدار)

بر پایه‌ی این گزارش (2014)، اقتصاد چرخشی دو بعد محیط زیست و اقتصادی دارد و منطق فرصتهای بالقوه آن عبارتند از:

کاهش فشار بر محیط زیست:

این اقتصاد می‌تواند گازهای گلخانه‌ای را به طور قابل توجهی از طریق، بهبود طراحی اولیه‌ی کالاها، مدیریت بهینه‌ زباله‌ها و فرآیندهای تولید کاهش دهد.

کاهش استفاده از منابع تولیدی (انرژی، آب، زمین و مواد اولیه و حیاتی) با تاثیر مثبت بر آب و هوا:

در این اقتصاد، استفاده مجدد از مواد خام اولیه، زبالهها و ضایعات در مقیاس وسیع مدنظر است که سبب کاهش بهرهبرداری از منابع طبیعی و محیط زیست می‌شود.

بیشتر بخوانید: اقتصاد چرخشی و توسعه پایدار صنعت آب و فاضلاب

اقتصاد چرخشی | ثبات و رشد اقتصادی به ارمغان می‌آورد!

اقتصاد چرخشی خطرات مربوط به عرضه مواد خام، مانند نوسان قیمت را از طریق کاهش واردات مواد خام اولیه از سایر کشورها و وابستگی به واردات را از طریق بهبود امنیت عرضهی مواد خام اولیه و حیاتی کاهش می‌دهد.

اقتصاد چرخشی قادر است پس انداز کسب و کار و مصرف‌کنندگان را از طریق بهبود کارآمدی منابع تولیدی افزایش دهد. تا سال 2030، تغییر به سمت اقتصاد چرخشی میتواند هزینههای خالص منابع اتحادیه اروپا را به میزان 600 میلیارد یورو در سال کاهش دهد و ارزش فایده‌های کلی آن، در حدود 1.8 تریلیون یورو در سال است. قوانین سختگیرانه محیط زیست میتواند یک مزیت رقابتی برای ایجاد شرایط کسب و کار بین بنگاه‌های اقتصادی فراهم کند.
اقتصاد چرخشی سبب ایجاد نوآوری در بخشهای گوناگون اقتصاد به دلیل نیاز به طراحی مجدد مواد و کالاها برای استفاده‌ی چرخشی می‌شود.

نمونه فرصت‌های اقتصاد چرخشی

در گزارش به سوی اقتصاد چرخشی موسسه آلن‌مک‌آرتور در سالهای 2012 و 2013 چندین دسته‌بندی متفاوت از کالاهایی که به منابع زیادی نیاز دارند ارایه شده است. گزارش سال 2012 که حول محور کالاهای پیچیده با طول عمر متوسط تهیه شده است، نشان میدهد که اقتصاد چرخشی از چنین پیشرفتهایی حمایت می‌کند. در ادامه به برخی از فرصت‌های اقتصاد چرخشی اشاره شده است:

• هزینه‌های بازتولید تلفن همراه تا 50 درصد برای هر دستگاه کاهش مییابد. گوشیهایی که قطعات آنها، آسان تفکیک می‌شوند، منجر به توسعه چرخه معکوس آنها می‌شود.
• اگر ماشینهای لباسشویی پیشرفته، به جای فروش، اجاره داده شوند، مشتریان در حدود یک سوم در هزینه‌های هر شست و شو صرفهجویی می‌کنند و تولید کننده نیز حدود یک سوم سود بیشتری کسب میکند. طی یک دورهی 20 ساله، جایگزین کردن خرید پنج دستگاه ماشین‌لباسشویی در مقابل اجاره دادن یک دستگاه لباسشویی با 10 هزار دور، سبب صرفه‌جویی 180 کیلوگرم در مصرف فولاد و کاهش بیش از 2.5 تن تولید دی اکسیدکربن میشود.

اقتصاد چرخشی در بریتانیا:

در بخش کالاهای مصرفی، در صورتی که فرصتهای چرخشی در تمام طول زنجیره ارزش شناسایی شوند، ارزش افزوده اقتصادی فراوانی به همراه خواهد داشت. در تولید مواد غذایی، نوشیدنی و پوشاک، پس از مصرف، فرصت شناسایی شده در انگلستان به شرح زیر است:

• در بخش شهری از پردازش پسماند غذاهای دور ریخته شدهی خانوارها و بیمارستان‌ها، سالانه 1.5 میلیارد دلار درآمد کسب می‌شود.
• با فروش پسماند گندم‌های استفاده شده در تولید نوشیدنی، 1.90 دلار سود به ازای هر صد لیتر نوشیدنی تولید شده به دست می‌آید.
• از هر تن لباس مستعمل جمع‌آوری شده، 1.975 دلار درآمد (1.295 دلار سود ناخالص) به دست می‌آید. لباسهای کهنه برای استفاده در عایق‌ها و پرکردن لوازم منزل یا بازیافت به الیاف برای تولید پارچه برای صرفه‌جویی به جای فیبرهای نو به کار می‌روند.
• استفاده مجدد از بطری‌هایی که قابلیت استفاده مجدد دارند، هزینه‌های بسته‌بندی، آماده سازی و پخش نوشیدنی را تا 20 درصد کاهش میدهد.
  

بیشتر بخوانید: اقتصاد چرخشی در چین

اقتصاد چرخشی | افزایش بهره‌وری و ایجاد شغل

از مطالب فوق نتیجه می‌شود اگر اصول اقتصاد چرخشی در طراحی و تولید کالاها، مدل‌های تجاری و فرآیندهای چرخش معکوس استفاده شود، بهبود و افزایش بهره‌وری مواد اولیه و حیاتی را به همراه دارد که در نهایت سبب افزایش ارزش افزوده‌ی اقتصادی می‌شود.
باشگاه رم نشان می‌دهد که پتانسیل زیادی برای مشاغل ملی و صرفه‌جویی در مصرف آب در توسعه بیشتر اقتصاد چرخشی وجود دارد. برآورد شده که اقتصاد چرخشی در سوئد منجر به ایجاد 100 هزار شغل جدید شده است. مطالعات دو گروه تحقیقاتی بریتانیایی نشان می‌دهد که استفاده مجدد، تعمیر و بازیافت می‌تواند بیش از 200 هزار شغل جدید در انگلستان و 1.2 میلیون شغل در اتحادیه اروپا ایجاد کند.

سید حسین سجاد فر ، پژوهشگر اقتصاد آب و محیط زیست
مرتضی زارع، پژوهشگر اقتصاد