• دکتر سید حسین سجادی‌فر : مدیر دفتر توسعه پایدار، مدیریت مصرف و مطالعات اجتماعی شرکت آب و فاضلاب استان تهران
• دکتر سید هادی حسینی بیدار: معاون برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه‌گذاری شرکت آب و فاضلاب استان تهران
• مرتضی زارع: مدیر رسانه اقتصادی و اجتماعی دورنما

---

خلاصه:

در سال‌روز جهانی آب مقارن با 22 مارچ، گزارش سازمان ملل در خصوص وضعیت منابع آب شیرین جهان (از جنبه‌های مختلف) در سال 2022 منتشر شده است.

بر اساس این گزارش منابع آب زیرزمینی مهم‌ترین منبع آب شیرین در جهت پایداری آب و توسعه پایدار کشورها است.

کشور ما بین 10 کشور نخست به لحاظ میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی قرار گرفته است و سایر شاخص‌ها نیز حاکی از عدم توازن بین میزان برداشت و تجدید این منابع در کشور است. رفته‌رفته ردپای ورود به دامنه ناپایداری آب در کشور در حال ظهور است.

به‌صورت اجمالی می‌توان از گزارش جهانی توسعه آب و سایر منابع شاخص مورد استفاده در مقاله حاضر، راه‌کارهای زیر را برای مدیرت منابع زیرزمینی پیشنهاد کرد:

1. تشکیل کارگروهی متشکل از متخصصان حوزه آب و سیاست‌گذاران کشور به منظور، برآورد میزان کلی این منابع در کشور و تطبیق آن با سطح برداشت فعلی. خروجی این کارگروه قفل کردن منابع آب زیرزمینی در چهارچوب “اقتصاد آب” است. به گواه مستندات مطرح شده در گزارش جهانی توسعه آب، اکنون بیش از هر زمان دیگری بهینه کردن مصرف آب، باید در اولویت مباحث اقتصادی کشوری چون ما باشد.
2. پرواضح بخش اعظم گنج‌های آب زیرزمینی در کشور با مزارع کشاورزی پوشانده شده‌اند. اکنون دیگر زمان مدیریت تولید محصولات کشاورزی است. یک تجارت بین‌المللی مناسب در این زمینه واردات آب به کشور را در قالب محصولات کشاورزی افزایش داده و نرخ صادرات این منابع ارزشمند را محدود می‌کند. به دیگر بیان رویکرد واردات آب مجازی باید در دستور کار قرار گیرد.
3. تعامل کشور با اقتصادهای پیشرفته دنیا به منظور ورود رویکردهای اقتصاد چرخشی ضروری به‌نظر می‌رسد. بسیاری از منابع ملی کشور از جمله آب، در قالب اقتصاد چرخشی قابل تجدید برای استفاده مجدد خواهند بود. فقدان رویه‌های چرخشی در مدیریت آب و فاضلاب بخش اعظمی از منابع آب را از چرخه اقتصاد کشور خارج کرده است.
4. در 30-40 سال آینده چنانچه کشور نتواند در مسیر اقتصاد پایدار قرار گیرد، تبدیل بخش بزرگی از آن به بیابان مطلق اجتناب‌ناپذیر است. باید از درآمدهای ملی سرمایه مناسب به توسعه زیرساخت‌های پایدارانرژی و تولید چرخشی تزریق شود. تامین زنجیره پایدار برای حرکت اقتصاد کشور، کمربند محافظتی حول منابع آب نیز شکل می‌دهد. زیرا ادبیات این حوزه، بیان می‌کنند توسعه پایدار بدون پایدار بودن منابع آب امکان‌پذیر نیست.

بخش‌های مختلف مقاله شامل:

درگام اول ضرورت توجه به منابع آب زیرزمینی بیان می‌شود.

بعد از آن اقتصاد آب زیرزمینی جهت مدیریت بهینه این منبع تبیین خواهد شد.

در ادامه ارتباط بین اقتصاد آب و توسعه پایدار تشریح می‌شود.

همچنین سازوکارها و رویه‌های توسعه شاخصه‌های توسعه پایدار مبتنی بر پایداری منابع طبیعی (به‌طور خاص آب) را بیان خواهیم کرد.

با بخش کاربرد منابع آب زیرزمینی در سطوح بین‌المللی، وارد ادبیات مدیریت جهانی توسعه آب خواهیم شد.

بررسی اولیه وضعیت منابع آب زیرزمینی کشور را انجام داده و در گزارش سازمان ملل 2022 به دنبال شاخص‌های به‌روز آن در مورد ایران هستیم.

تحلیل وضعیت نامطلوب منابع آب زیرزمینی کشور و ردپای ناپایداری آب پایان بخش مقاله خواهد بود.

منابع آب زیرزمینی در کانون توجه سال 2022

در مقاله حاضر بر اساس آخرین گزارش جهانی توسعه آب 2022، بر اهمیت توجه به منابع آب زیرزمینی به عنوان مهم‌ترین منبع در حفظ تعادل اقتصادی و اجتماعی کشورها، همچین توسعه پایدار تاکید شده است.

آن‌چه در اینجا بررسی می‌شود، از عرضه محدود و آسیب‌پذیر این منابع و ارزش‌گذاری نادقیق آن، تا لزوم ورود “اقتصاد آب زیرزمینی” به عنوان مرجع تخصیص بهینه و حفاظت از آن است.

گزارش سازمان ملل 2022 بیان می‌کند در حالی که تمام منابع مایع آب شیرین جهان (99درصد) آب‌های زیرزمینی است اما فقدان اطلاعات کافی در مورد آن، مدیریت این سرمایه حیاتی جهان را با چالش مواجه کرده است.

بر پایه داده‌های معتبر فعلی نحوه توزیع این منابع در جهان، دارای چولگی است. بین میزان برداشت از آن و نرخ تجدید این منبع توازن وجود ندارد. این ناهم‌گونی پایداری منابع آب جهانی را به مخاطره انداخته است.

به همین دلیل کارشناسان حوزه آب به‌شدت نسبت به این واقعیت‌ها و فقدان اطلاعات کافی، همچنین نحوه مدیریت آن در جهان نگران بوده، و در سال‌روز جهانی آب، منابع آب زیرزمینی را در کانون توجه قرار داده‌اند.

وضعیت کشورها در این چهارچوب تحلیل شده است. مرزهای هشدار در برخی مناطق درنوردیده شده و نیازمند تصمیم‌سازی و انجام اقدام فوری است .

جهان‌بینی فعالان حوزه آب 2022

رویکردهای اقتصاد چرخشی، توسعه پایدارکه در آن اولویت اول و آخر مسائل زیست‌محیطی است، با جریان‌های مالی تریلیون دلاری، در رگ اقتصاد کشورهای پیشرفته جاری شده است.

جهان‌بینی دنیا در مواجه با چالش مدیریت منابع آب زیرزمینی، مسئولیت‌پذیری بالا کشورها در محافظت از این منابع و تعهد به نسل آینده خواهد بود. موضوعی که در کشورهای پیشرفته چندین سال از ظهور آن می گذرد.

حفظ امنیت منابع آب، نیازمند محافظت از تغییرات آب و هوایی و تغییرات اقلیمی است. کربن باید از چرخه اقتصاد رخت بربندد و منابع تجدیدپذیر جایگزین سوخت‌های فسیلی شوند.

ابتدا و انتهای چرخه تولید بر هم منطبق شده و آن‌چه مصرف می‌شود دور انداخته نمی‌شود بلکه مجددا از آن محصولات جدید تولید می‌شود. این شکل‌دهی به قالب‌های تولید همان توسعه پایدار است.

تولید و گسترش کالا و خدمات با درنظرگرفتن محیط‌زیست به‌عنوان یک محدودیت انکارناپذیر در چرخه آن. توسعه ابعاد اقتصادی و اجتماعی با درنظر گرفتن اینکه منابع آب امانتی در دست ما برای نسل‌های بعدی است.

منابع آب زیرزمینی | پیدای ناپیدا (نمایان کردن ناپیدا)

آب‌های زیرزمینی که تقریباً 99 درصد از کل آب شیرین مایع روی زمین را تشکیل می‌دهند، این پتانسیل را دارند که مزایای و فرصت‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی فوق‌العاده‌ای را برای جوامع فراهم کنند.

مزیت‌هایی که به‌دلیل عدم توجه و عدم آگاهی‌رسانی مناسب در مورد آن، چنان در میان منابع پراهمیت گم هستند که کمتر کسی می‌تواند عواقب این نادیده گرفتن را به‌درستی درک کند.

منابع آب علاوه بر تاثیرات انکارناپذیر زیست‌محیطی، بر ارزش زمین‌ها، توسعه مناطق، کسب درآمد از تولید محصولات و خدمات (در سطح مناسب توریسم داخلی و خارجی)، سلامت، مسائل حوزه اقتصاد، کسب درآمد، فقر، مهاجرت و پناه‌جویی و… به‌شدت تاثیرگذار هستند.

این اثرات به‌درستی درک نمی‌شود مگر زمانی که پمپ‌های آب، گل و لای را از زمین استخراج کنند.

منابع آب زیرزمینی در معرض خطر تغییرات اقلیمی

با اتمام منابع آبی، در یک بازه زمانی نه‌چندان بلندمدت، هزاران شغل از بین رفته و ممکن است زندگی میلیون‌ها نفر به مخاطره بیفتد.

نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت و هر کوتاهی در این زمینه اثرات تشدید شده‌ای در آینده به سیستم اقتصادی و اجتماعی کشورها تحمیل می‌کند.

آب‌های زیرزمینی نیمی‌از حجم آب برداشت شده برای مصارف خانگی جمعیت جهانی را تامین می‌کند، از جمله آب آشامیدنی برای اکثریت قریب به اتفاق جمعیت روستایی در جهان که آب مورد نیاز آن‌ها از طریق سیستم‌های تامین عمومی‌یا خصوصی تامین نمی‌شود،

با تغییرات اقلیمی‌شدید ناشی از گرمایش زمین، اکنون اگرچه بعضی نقاط دنیا با سیل‌های ویران‌گر مواجهند اما در بسیاری بخش‌های دیگری خشکسالی‌های متوالی، تمامی‌ توجهات را معطوف آب‌های زیرزمینی کرده است.

ارتباط متقابل منابع آب و تغییر اقلیم | حسین سجادی فر – پژوهشگر اقتصاد آب و محیط زیست

این منابع نیازمند محافظت جهت تغذیه مناسب، جلوگیری از برداشت خارج از توان، و البته حفاظت از آن‌ها در مقابل انواع فاضلاب‌ها است.

آب‌های زیرزمینی منابعی بی‌انتها جهت برداشت نیستند!

با این حال، همان‌طور که ذکر آن رفت و بر اساس مستندات منتشر شده در گزارش جهانی آب 2022:

این منبع طبیعی اغلب به خوبی درک نمی‌شود، از بعد اقتصادی به درستی ارزش‌گذاری نشده و منبعی که قیمت آن انحراف داشته باشد در سیاست‌گذاری به‌درستی از آن استفاده نشده و در معرض سوء‌مدیریت و حتی سوء‌استفاده قرار می‌گیرد.

ارزش‌گذاری نادقیق منابع آب، یعنی ورود کالا زیر قیمت تعادلی آن به بازار، پیامد آن هرز شدید منابع خواهد بود. عرضه بیش از انداره در کوتاه‌مدت چه از کانال رسمی، چه رویه‌های غیرقانونی، در حال از بین بردن منبعی است که نه تنها نبض حیات انسان که شریان اصلی اقتصاد و توسعه کشورها در گرو آن است.

آب‌های زیرزمینی برای مبارزه با فقر، امنیت غذایی و آب، ایجاد مشاغل مناسب، توسعه اقتصادی-اجتماعی و انعطاف‌پذیری جوامع و اقتصادها در برابر تغییرات آب و هوایی نقش اساسی دارند.

چالش فقدان داده‌های کافی در مورد منابع آب‌زیرزمینی

مکانیزم بی‌بدیل آب‌های زیرزمینی در جذب و تامین آب شیرین مورد نیاز انسان، موضوعی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

منبعی که اکنون با کمتر شدن سایر منابع آب شیرین، اکنون در سال 2022 در صدر مهم‌ترین موضوعات آب جهان قرار دارند.

منابع زیرزمینی، همچون اسفنج آب‌های ورودی به زمین را جذب و ضمن محافظت از آن (تبخیر سطحی) می‌توانند بهترین منفعت را در تامین آب شرب و کشاورزی به ما عرضه کنند.

اکنون محققین از مهم‌ترین معضلات این حوزه را فقدان داده‌های کافی برای ارزیابی، ارزش‌گذاری، محافظت و برنامه‌ریزی در مورد آن می‌دانند.

چالشی که دیگر اکنون به یک خط‌مش در بسیاری از کشورها در زمینه توسعه پایدار تبدیل شده و آب‌های زیرزمینی به گنج‌های پنهان کشورها تعبیر می‌شوند.

گنج‌هایی که نباید بی‌رویه برداشت شوند، آلوده شوند و بهره‌داری از آن‌ها تنها با برچسب استفاده پایدار امکان‌پذیر باشد!

اقتصاد آب‌های زیرزمینی چیست؟ | متغیری که توسعه پایدار بدون آن قابل توضیح نیست

سفره‌های زیرزمینی فواید زیادی را به اشکال مختلف برای مردم فراهم می‌کند، از آب آشامیدنی، محافظت در برابر سیل گرفته تا ارائه اکوسیستم‌ها و خدمات اکوسیستمی و نهایتا همان‌طور که ذکر آن رفت سیستم اقتصادی کشورها و زنجیره تامین جهانی.

دلیل ذکر مجدد این موارد به‌منظور تبیین مفهوم اقتصاد آب زیرزمینی و اهمیت آن در توسعه پایدار کشورها است.

تحقیقات نشان می‌دهد در حالی که سیستم‌های اقتصادی می‌کوشند تا با ارزش‌گذاری مناسب منابع، استفاده بهینه ار آن‌ها را میسر کنند، در بازار آب‌های زیرزمینی ارزش‌گذاری پرتورش با درجه انحراف زیاد، عملا نتوانسته از این منابع ارزشمند در سیستم اقتصادی به‌درستی استفاده کند و حتی آن‌ها را در معرض خطر اتمام (در برخی مناطق) قرار داده است.

اقتصاد آب زیرزمینی همان ادبیاتی مورد نیاز در توسعه پایدار کشورها است

پر واضح بدون در نظر گرفتن اینکه استفاده ناپایدار از منابع آب زیرزمینی، اثرات جانبی منفی را بر نسل‌های حال و آینده تحمیل می‌کند نمی‌توان چهارچوب اقتصاد پایدار را معماری کرد.

قالب کلی اقتصاد آب زیرزمینی – که در حال حاضر بر اساس گزارش جهانی 2022، به عنوان مهم‌ترین منبع مایع آب شیرین (بیش از 99درصد) درنظر گرفته شده است – در وهله اول ارزیابی موشکافانه منابع آب زیرزمینی به منظور تخمین بخش عرضه بازار است.

این متر، ابزاری برای تخصیص کارآمد منابع آب زیرزمینی در طول زمان و مصارف بین‌نسلی است.

در اقتصاد آب زیرزمینی، تحلیل‌ها در بخش تقاضا را فراتر از بلندمدت و بین‌نسلی در نظر می‌گیرند.

اقتصاد آب‌زیرزمینی به طور خاص، مدیریت پایدار آب‌های زیرزمینی با تجسم مبادلات بین استفاد‌ه‌های مختلف آب و نشان دادن میزان عواقب ناشی از برداشت بیش از حد و تخصیص نادرست را به عهده گرفته است.

علاوه بر این، در یک موقعیت فرامرزی، پایه‌ای برای درک متقابل مباحث مرتبط با آب، بر اساس مخرج مشترک پولی فراهم می‌کند.

مفهومی ملموس و قابل اندازه‌گیری که هر چه در کشورها بیشتر مورد توجه قرار گیرد علاوه بر اقتصاد داخلی کشورها، اقتصاد جهانی نیز از آن بهره‌مند می‌شود.

اقتصاد آب زیرزمینی و تعادل پایدار

نکات کلیدی تعادل پایدار آینده و اقتصاد آب زیرزمینی و مصرف آن در اکوسیستم به طور خلاصه به شرح زیر است:

• به عنوان یک دارایی مشترک عمومی، آب‌های زیرزمینی و خدمات آن در بازار کمتر از حد بهینه اجتماعی قیمت‌گذاری می‌شود که اتلاف این منبع ارزشمند را به همراه خواهد داشت.
• اطلاعات بیشتر در مورد منابع برای آگاهی از تصمیمات بسیار مهم بوده و در تعیین اهداف عمومی ‌برای تعامل و استفاده از منابع به ما کمک می‌کند.
• حفظ سرمایه طبیعی آب‌های زیرزمینی برای پایداری و استفاده نسل‌های آینده ضروری است.
• آبخوان‌ها و حوضه‌های آبریز واحدهای مدیریت مناسبی هستند و می‌توان در آن‌ها اطلاعات علمی‌ پذیرفته شده‌ای که برای حفظ و پایایی منبع ضروری هستند را ارایه کرد.
• منابع باید از طریق توزیع عادلانه و مناسب در اختیار کسانی قرار گیرند که به خدمات آن‌ها متکی هستند.
• تخصیص کارآمد منابع باید از تصمیمات پایدار پیروی کند.
• جوامعی که از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کنند، باید برای اکوسیستم ارزش قائل شده و با آن در تعادل قرار گیرند.

گسترش شاخص‌های توسعه پایدار (چگونه؟)

لازم به ذکر است در تدوین شاخص‌های توسعه پایدار در حوزه آب، آن‌چه به گواه تحقیقات بیش‌ترین اثر را دربر هم زدن سازوکارهای اقلیمی و تهدید منابع آب دارد، صنایع تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای هستند.

گرمایش زمین از مهم‌ترین عوامل در خشکسالی و از بین بردن منابع حیاتی آب خواهد بود.

همچنین یکی دیگر از عوامل مهم در این رابطه با گسترش شاخص‌های توسعه پایدار، کاهش تولید ضایعات و آسیب به منابع زیست‌محیطی است که اقتصاد چرخشی و اقتصاد سبز دقیقا به همین منظور وارد ادبیات توسعه شده‌اند.

• توسعه سیاست‌های مهاجرتی برای کاهش اثرات منفی توزیع ملی جمعیت، بر توسعه پایدار (توزیع جمعیت جهانی به تناسب ظرفیت زیست‌محیطی مناطق)
• استفاده از بهترین اطلاعات زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی برای مدیریت منابع طبیعی (سیستم یکپارچه جهانی برای توزیع اطلاعات مفید در قالب گزارش‌ها، مقالات و تحقیقات)
• جریمه و دریافت هزینه کامل جبران خسارت، برای مصرف‌کنندگان غیرمجاز منابع عمومی
• مقایسه منافع و هزینه‌های پروژه‌های زیرساخت‌های عمومی‌ با در نظر گرفتن اثرات زیست‌محیطی آن‌ها
• اصلاح ساختار قیمت‌گذاری منابع طبیعی ؛ موضوعی که در سال 2022 برای چندمین بار به لزوم بررسی آن در نقاط مختلف جهان تاکید شده است.
• تمرکز بر آموزش روابط متقابل میان محیط‌زیست، اقتصاد، عدالت اجتماعی و تفکر بلندمدت، توجه به مدارس به عنوان مدل‌های توسعه پایدار

تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری در حوزه توسعه پایدار | محیط‌زیست اولویت اول و آخر خواهد بود

بر اساس گزارش ناسا چنانچه کشورها رویکرد خود در توسعه اقتصادی واجتماعی در مواجه با محیط‌زیست تغییر ندهند سال 2050 شاهد تبدیل بسیاری از بخش‌های کره خاکی به بیان‌های مطلق خواهیم بود.

بر اساس این گزارش ایران یکی از مناطقی است که با این وضعیت مواجه می‌شود.

سازمان فضانوردی آمریکا، ناسا با انتشار گزارشی درباره پیامد‌های گرم شدن کره زمین اعلام کرد که تا سی سال دیگر برخی مناطق جهان، از جمله ایران قابل زیست نخواهند بود.

به نظر دانشمندان ناسا، تا سال ٢٠۵٠ مناطق جنوب آسیا، حوزۀ خلیج فارس شامل ایران، عمان و کویت و همچنین کشورهای حاشیه دریای سرخ نظیر مصر، عربستان، سودان، اتیوپی، سومالی و یمن قابل زندگی نخواهند بود.

بر پایه این گزارش، برخی ایالت‌های آمریکا نظیر آرکانزاس، میزوری و آیووا نیز تا سال ٢٠٧٠ به سرنوشتی مشابه دچار خواهند شد.

پیش‌تر در سال 2015 نیز بررسی تغییرات اقلیمی و آب‌ و هوایی در این زمینه موید همین مطلب بود.

در این بخش بررسی خواهیم کرد چگونه در جوامع پیشرفته رویکرد اقتصادی و اجتماعی از بنیادی‌ترین نقاط خود، در حال تغییر برای مقابله با این پدیده ناگوار است.

جهان‌بینی در کشورهای پیشرفته، توسعه با یک اولویت غیرمنعطف و غیرقابل‌انکار یعنی ترجیحات زیست‌محیطی است.

---

1. شرکت‌ها باید در مورد اینکه چه کسی اول به یک بنگاه اقتصادی بی‌کربن یا کربن خنثی بدل می‌شود، رقابت کنند!

ضروری است برای حفاظت از منابع طبیعی به‌خصوص منابع آب، تولید کم‌کربن یا بی‌کربن به یک مزیت رقابتی استراتژیک بدل شود.

مصرف‌کنندگان به‌زودی در کشورهای پیشرفته از صنایع انتظار دارند که دیگر کربنی از دودکش‌های آن‌ها خارج نشود.

توسعه پایدار | رویکردهای نوین “اقتصاد کم ‌کربن”

یک نمونه درخشان در این زمینه شرکت پالایش نفت Neste فنلاند است که در هلند و سنگاپور نیز فعالیت می‌کند.

اگرچه این شرکت سوخت‌های گازوئیل تجدیدپذیر و بنزین جت را تولید می‌کند (از پسماند زباله‌های پلاستیکی)، هدف خود را برای رسیدن به یک واحد تولیدی بی‌کربن تا سال 2035 تعیین کرده است.

2.سیاست‌گذاران، تصمیم‌سازان و دولتمردان حال و آینده نیاز به آموزش تفکر اقتصاد چرخشی دارند

اقتصاد جهانی برای حفظ محیط‌زیست و تحویل آن به نسل بعدی فرم خطی تولیدات را رفته‌رفته کنار می‌گذارد.

دیگر تولیدات یک خط از منابع اولیه به محصول، مصرف و دور ریختن ضایعات نیستند. ابتدا و انتهای چرخه تولید به هم وصل شده و فرم چرخشی اقتصاد پا به عرصه وجود گذاشته است.

خبری از ضایعات نیست و مواد مصرفی بازیافت شده و مجددا وراد چرخه تولید می‌شوند.

حرکت از اقتصاد خطی به اقتصاد چرخشی

در این میان آموزش قدرتمندترین ابزار است. آموزش برای پایداری اقتصاد و توسعه، باید در بسترهای مختلف به طور همزمان اتفاق بیفتد:

در دانشگاه‌ها، در همه زمینه‌ها از حقوق گرفته تا مهندسی و بازاریابی، باید به متخصصان آینده آموزش دهیم که در زمینه قدیمی اقتصاد خطی فکر نکنند، جایی که کالاها ساخته، استفاده و دفع می شوند.

اما با توجه به مدل اقتصاد چرخشی (یا دایره‌ای)، که در آن تمام مواد خام تا زمانی که بتوان از آن‌ها به هرنوعی استفاده کرد نگه داشته می‌شوند.

گروه ویژه افشای موارد مالی مرتبط با آب و هوا (TCFD) می‌بینیم که در حال توسعه داوطلبانه و منسجم ریسک مالی مرتبط با آب و هوا است . شرکت‌ها در این رویه به تمامی ذینفعان خود می‌گویند که تولیدات آن‌ها چه اثرات جانبی بر تغییرات آب‌وهوایی منطقه خواهد داشت.

تاجر افسانه‌ای مایکل آر. بلومبرگ می‌گوید: «افزایش شفافیت بازارها را کارآمدتر و اقتصادها را پایدارتر و انعطاف‌پذیرتر می‌کند».

3. باید شهرت موتورهای دیزل را از ذهن‌ها پاک کنیم

در حال حاضر علاوه بر توسعه موتورهای برقی برای خودروها در کشورهای پیشرفته، موتورهای دیزلی و سوخت‌های امروزی نیز بسیار با آنچه قبلا بودند فاصله دارند:

جدیدترین موتورهای دیزلی مطابق با جدیدترین استانداردهای آلایندگی که امروزه وارد بازار می شوند، نیتروژن بسیار کمی دارند.

نوروژ تا سال 2025 بدون خودرو بنزینی!

اقتصاد چرخشی در عمل | خودروهای برقی در نروژ

انتشار اکسید (NOx) در موتورهای دیزلی قدیمی‌تر، دیزل‌های تجدیدپذیر با کیفیت بالا که از ضایعات و پسماندها ساخته شده‌اند، مانند Neste MY Renewable Diesel™، یک گزینه عالی برای کاهش چشمگیر آلودگی هوای محلی و همچنین انتشار دی اکسید کربن هستند.

برای اتخاذ بهترین تصمیمات برای کیفیت هوا و آب و هوا، باید قضاوت خود را بر اساس اطلاعات دقیق و جدید قرار دهیم، نه بر اساس موضوعات مطروحه در سال‌ها پیش.

4. کرونا در مورد توسعه پایدار چه درسی برای ما داشت!؟

پول بازیابی سبز باید پروژه‌های پایدار را تامین کند، نه صنایع آلاینده

همه گیری ویرانگر ویروس کرونا فرصتی را برای ایجاد یک واقعیت جدید و پایدار به ما داد.

چگونه تریلیون‌ها دلار از منابع بخش خصوصی و دولتی در کشورهای جهان برای مهار آن بسیج شد؟ حال خطری بزرگتر از آن دنیا را تهدید می‌کند، بنابراین چرا برای مواجه با آن پولی خرج نشود؟

بسیار مهم است که مطمئن شویم تریلیون‌ها دلار از پول محرک سبز در جهان، که برای شروع نوسازی محیط‌زیست و در عین حال ایجاد و حفظ مشاغل در نظر گرفته شده است، در واقع به پروژه‌های پایدار، مانند انرژی‌های تجدیدپذیر و حمل‌ونقل عمومی اختصاص می‌یابد.

حال در دوران پساکرونا توافق بر روی معیارها، اهداف و شیوه‌های گزارش‌دهی روشن، آزمون پایداری نهایی برای رهبران جهان است.

5. باید ایمان خود را به همکاری احیا کنیم | برای دفاع از زمین فرزندان خود را آماده کنید

کدام تصمیمات سیاره را نجات می‌دهند و کدام آن را نابود می‌کنند؟ در حال حاضر، جهان از طریق رویارویی با وضعیت اضطراری آب و هوایی مواجه است – و این راهی برای حرکت به جلو نیست در حقیقت در حال حرکت به سراشیبی پرخطر هستیم!

باید گروه‌های متنوع‌تری را با هم تشکیل دهیم: ما باید ببینیم که همه افراد در هر سنی با جنبش‌هایی مختلف در جهت حفظ منابع طبیعی تلاش کرده و آن را به فرهنگ طبقه خود بدل کنند.

باید ببینیم که سیاست‌گذاران، سازمان‌های غیردولتی، کسب‌وکارها و مؤسسات تحقیقاتی با هم راه‌حل‌های پایدار پیدا می‌کنند – برای مثال در مورد طرح اتحاد اروپا برای بازیابی سبز ۲۰۲۰ که توسط نزدیک به ۲۰۰ کشور، وزارتخانه و شرکت امضا شد، اتفاق افتاده است.

اکنون نیاز داریم که همه کشورها به مهم‌ترین ابتکارات، مانند توافق‌نامه آب وهوای پاریس و سایر موافقت‌نامه‌های سازمان ملل و سازمان جهانی تجارت متعهد شوند.

6. چگونه از مالیات برای گذار آهسته به سمت خودروهای برقی و سوخت‌های تجدیدپذیر استفاده کنیم؟

پیشرفت فناوری ابزاری حیاتی برای مقابله با تغییرات آب و هوایی است، اما ما باید از جبر تکنولوژیکی بیش از اندازه نیز اجتناب کنیم.

پیشرفت تکنولوژی نباید به یکباره زندگی و مشاغل میلیبون‌ها نفر را به مخاطره بینادازد بدون اینکه نتیجه آن برای مردم اثبات شده باشد.

خیلی مهم است که مردم بدانند آن‌چه برای آن‌ها هزینه دارد چه تاثیری بر زندگی آن‌ها دارد.

به عنوان مثال، اکنون بسیاری بر این باورند که همه ما در آینده با وسایل نقلیه‌ای که با برق و هیدروژن تجدیدپذیر سوخت دارند، در جاده‌ها سوار خواهیم شد و می‌توانیم موتورهای قدیمی را پشت سر بگذاریم.

در سال‌های آینده، سوخت‌های ساخته شده از مواد خام تجدیدپذیر، بخش مهمی از راه‌حل کربن‌زدایی حمل‌ونقل باقی خواهند ماند.

در همین حال، این بر عهده قانون‌گذاران است که مطمئن شوند در حالی که مقررات جدید از پیشرفت‌های تکنولوژیکی پشتیبانی می‌کند، گزینه‌های بزرگ دیگری را که در حال حاضر در دست داریم از بین نبرد.

یک تغییر ملموس که باید ببینیم این است که مصرف‌کنندگان باید مالیات کمتری برای سوخت‌های پاک‌تر در مقابل سوخت‌های فسیلی بپردازند، زیرا برای مثال، دیزل تجدیدپذیر ممکن است تا 90 درصد کمتر از گازوئیل فسیلی منجر به انتشار کربن شود.

در سوئد، تعهد کاهش گازهای گلخانه ای 6 درصد برای بنزین و 26 درصد برای گازوئیل در سال 2021 وجود دارد.

در سال 2030 این کاهش به ترتیب 28 و 66 درصد خواهد بود. این بدان معناست که فروشندگان بنزین و گازوئیل باید اطمینان حاصل کنند که با ترکیب سوخت‌های زیستی پایدار در سوخت‌های فسیلی خود، شدت گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند.

7. پلاستیک بازیافت نشده باید دارای برچسب قیمت باشد

پرداخت بهای بی‌نظمی که در چرخه حیات ایجاد می‌کنیم، یکی از قدرتمندترین ابزارها برای تغییر رفتار به سمت بهتر شدن است.

به همین دلیل است که به اصطلاح جدید «هزینه پلاستیکی» اتحادیه اروپا، که رهبران اتحادیه اروپا در ژوئیه 2020 روی آن توافق کردند، یک اقدام بسیار خوشایند است.

مالیات جدید به این معنی است که از ژانویه 2021، کشورهای عضو اتحادیه اروپا باید برای تمام زباله‌های بسته‌بندی پلاستیکی بازیافت نشده خود با نرخ 0.80 یورو به ازای هر کیلوگرم به اتحادیه اروپا بپردازند.

با این حال، طبقه‌بندی همه پلاستیک‌ها برابر نیست و دامنه از آن‌ها دستبه‌بندی شده است.

با حرکت به سمت اقتصاد چرخشی، جایی که مواد بارها و بارها مورد استفاده قرار می‌گیرند، باید تقاضای صنعت برای مواد خام فسیلی بکر را به شدت کاهش دهیم.

بسیار مهم است که راه‌حل های نوآورانه و پایدار بازیافت پلاستیک شیمیایی و تولید پلاستیک از مواد خام تجدیدپذیر مشمول عوارض و مالیات نشوند.

این امر باعث می شود که کسب و کارها به استفاده از این روش های جدید و سرمایه‌گذاری در توسعه آن‌ها تشویق شوند.

8. کسب و کارها باید ارزش نوآوری را دوباره ارزیابی کنند

با حرکت رو به جلو، باید درک کنیم که همه اختراعات فنآورانه از نوع نوآوری مورد نیاز ما نیستند.

در واقع، ما فقط باید آن نوع ابتکارات سبز را به عنوان نوآوری در نظر بگیریم که جهان را به سمت مسیری پایدارتر سوق می‌دهد؛ و برای ایجاد نوآوری واقعی – نه محصولات بیشتر که فقط در درازمدت ما را با مشکل مواجه می‌کنند – باید شاهد مشارکت فزاینده مشاغل با یکدیگر و موسسات تحقیقاتی باشیم.

اقتصاد چرخشی: چهار میلیون مدل کسب وکار و بیشتر!

پاسخ‌های آسان برای پایداری از قبل مشخص شده است؛

ما برای یافتن پاسخ های سخت به همکاری نیاز داریم.

سازمان‌ها باید مطمئن شوند که تمرکز آن‌ها بر روی پروژه‌هایی است که بیشترین پتانسیل را برای آن‌ها دارند و این رویکرد بدون کمک همه بخش‌ها بسیار سخت پیش خواهد رفت

منبع

---

آگاه سازی جوامع از ارزش آب‌های زیرزمینی | معرفی بنیاد بین‌المللی آب‌های زیرزمینی

بنیاد آب‌های زیرزمینی یک سازمان بین‌المللی است که رسالت آن آموزش و انگیزش افراد برای مراقبت از آب‌های زیرزمینی است.
این سازمان بر مبنای این اصل بنا شده است که آموزش انگیزه‌ای نیرومند برای تغییرات است.

افراد آگاه به ارزش‌ها و آسیب‌پذیری آب‌های زیرزمینی مسوولانه عمل می‌کنند

بنیاد آب‌های زیرزمینی، مردم، مشاغل و جوامع را از طریق آموزش و اقدام محلی آب‌های زیرزمینی به هم متصل می‌کند و همه ما را به بخشی از راه‌حل برای آب‌های زیرزمینی پاک و پایدار تبدیل می‌کند.

www.groundwater.org

یک اصل کلیدی این سازمان این باور است که آموزش آب‌های زیرزمینی به افراد بسیار مهم است. تنوع مشتریان بسیار زیاد بوده و مصرف‌کنندگان و تمام ذی نفعان آب زیرزمینی را در بر می‌گیرد.

این بنیاد بر آموزش برای اقدام تمرکز دارد: درک این که پیشگیری از آلودگی موثرترین و کارآمدترین روش برای حفاظت از آب‌های زیرزمینی است، اهمیت بسیار زیادی دارد.

سازمانی مردمی با هدف حفظ منابع آبی جهان

این بنیاد، سازمانی غیرانتفاعی است که با جوامع مختلف کار می‌کند تا چارچوبی برای اقدام محلی را بر پایه این مفهوم ایجاد کنند که کار حقیقی برای آموزش آب‌های زیرزمینی و حفاظت از آن‌ها در سطح محلی انجام می‌گیرد.

آموزش محلی و حفاظت از آب‌های زیرزمینی توسط تیمی ‌محلی و قوی و چارچوبی روشن برای اقدام به منظور تسهیل در ارتباطات شروع می‌شود.

بنیاد آب‌های زیرزمینی به 157 گروه در آمریکای شمالی کمک کرده است تا آموزش و حفاظت از آب‌های زیرزمینی را به انجام برسانند.

این گروه‌ها از یکدیگر و از طریق شبکه‌ای از فرصت‌ها که توسط بنیاد در اختیار آن‌ها قرار گرفته است، آموزش می‌بینند.

بنیاد همچنین جوامع را از نظر فعالیت‌هایی که در زمینه آموزش حفاظت از آب‌های زیرزمینی انجام داده اند، مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

گروه‌هایی که با معیارهای بنیاد هم‌خوانی داشته و تیم‌هایی از افراد، سازمان‌ها و نهادهای محلی تشکیل می‌دهند، درخواست و برنامه اقدام خود را ثبت می‌کنند و اقداماتی برای آموزش و حفاظت از آب‌های زیرزمینی اتخاذ می‌کنند، به عنوان حامیان آب‌های زیرزمینی در نظر گرفته می‌شوند. پیشرفت و موفقیت آن‌ها در درگاه الکترونیکی اعلام می‌گردد.

کاربردهای عمده اقتصادی آب‌های زیرزمینی در سطوح بین‌المللی

میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی در سراسر دنیا در حدود 600 تا700 کیلومتر مکعب تخمین زده می‌شود. (یونسکو،2003،ص78).
بیشتر شهرهای دنیا و همچنین شهرهای کوچک به آب‌های زیرزمینی به عنوان یک منبع برای تهیه آب شهری تکیه می‌کنند(شاه و همکاران،2000).

کشاورزی بزرگترین مصرف‌کننده آب زیرزمینی است. طبق آمار، از سال 1973 تا سال 1996، حدود 74 درصد از مصرف آب کشاورزی در 44 کشور از تمامی‌قاره‌ها از منابع آب زیرزمینی تامین شده است (موسسه منابع جهانی ).

در هر صورت، آب‌های زیرزمینی بیشترین ماده خام استخراج شده در دنیا است که اساس انقلاب سبز کشاورزی آسیایی را تشکیل می‌دهد و در حدود 70 درصد از آب لوله کشی در اتحادیه اروپا را تامین کرده و معیشت مناطق روستایی در آفریقای سیاه به آن وابسته است(یونسکو،2003،ص78).

محصولات و منافع زیادی از کاربرد آب‌های زیرزمینی در اقتصاد ملی آمریکا و سایر کشورها حاصل شده است. آب‌های زیرزمینی، منبع اقتصادی قابل توجهی است و آب شرب 140 میلیون نفر از مردم آمریکا از آب‌های زیرزمینی تامین می‌شود.

بنابراین، می‌توان گفت که آب زیرزمینی درحدود نیمی از نیروی کار در اقتصاد آمریکا را پشتیبانی می‌کند. همان طور که 75 درصد از منابع آب آشامیدنی در اتحادیه اروپا از آب‌های زیرزمینی سرچشمه می‌گیرد، این منبع بخش عظیمی از نیروی کار را حمایت می‌کند(سمپات،2000).

 
در آستانه روز جهانی آب | زنگ هشدار برای اقدام فوری پیرامون منابع آب زیرزمینی در کشور

کشور ما در سال 1400 با چالش‌ها آبی مواجه بود. علاوه بر کم‌آبی در مناطق کشاورزی در بخش‌های مختلف کشور، کمبود بارش نیز موجب نگرانی مناطق دیگر نیز شده است.

تحت چنین شرایطی منابع آب زیرزمینی مهم‌ترین منبع آب کشور در مسیر توسعه اقتصادی خواهند بود. اهمیت توجه به این موضوع را از سه زاویه مهم می‌توان بررسی کرد:

• طبق گزارشات ناسا در سال 2015 و 2022 تغییرات اقلیمی جهان به سمتی در حال حرکت است که چنانچه تغییری در رویکرد کشورها پیرامون کنترل گازهای گلخانه‌ای و اقتصاد بی‌کربن رخ ندهد بخش‌های اعظم ایران بدون‌شک تا 30-40 آینده به بیابان مطلق بدل خواهند شد.
• امسال (2022) در سالروز جهانی آب، برای چندمین بار کارشناسان حوزه آب و توسعه پایدار، به لزوم توجه به منابع آب زیرزمینی به‌عنوان مهم‌ترین منابع مایع آب شیرین (99 درصد) تاکید کردند. فرصت‌ها و چالش‌های پیرامون آن اکنون زیر ذره‌بین محققین و سیاست‌گذاران کشورها است. کوتاهی در این زمینه یعنی دست‌پایین در معادلات اقتصادی-سیاسی آینده جهان، برای کشور.
• طی سال‌های اخیر برداشت‌های بی‌رویه و خارج از کنترل از این منابع بخش اعظمی از آن را از بین برده و بسیاری حوزه‌های دیگر نیز در معرض خطر جدی هستند.

مدیریت ذخایر آب زیرزمینی در وضعیت قرمز

طبق مقاله‌ای که در مجله نیچر به چاپ رسیده است، عناصر انسانی و طبیعی اثرگذار بر ذخیره آب‌های زیرزمینی در فاصله سال‌های 2002 تا 2015 مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

به نظر می‌رسد تخلیه آب زیرزمینی در ایران طی سال‌های 2002 تا 2015، بیش از 74 کیلومتر مکعب باشد.

تاثیر تخلیه ذخایر آب‌های زیرزمینی ایران از پیش هم با برداشت‌های مازاد افراطی در 77 درصد از سطح زمین ایران، افزایش شوری خاک در سراسر کشور و بیشتر شدن تعداد فرونشت زمین مشاهده شد.

ایران در جایگاه نخست برداشت ذخایر زیرزمینی آب (توسط انسان) در منطقه خاورمیانه قرار دارد.

خشکسالی‌ها نرخ تخلیه دخیره آب‌های زیرزمینی را در سراسر کشور شدت می‌بخشد. تخلیه آب‌های زیرزمینی در ایران عمدتا ناشی از برداشت گسترده آب توسط انسان‌ها بوده است.

این مقاله هشدار می‌دهد که تداوم مدیریت ناپایدار آب‌های زیرزمینی در ایران می‌تواند به طور بالقوه منجر به اثرات بازگشت‌ناپذیری بر زمین و محیط‌زیست شود و امنیت آب، غذا، اقتصادی- اجتماعی کشور را تهدید کند.

به این موارد وضعیت ناپایدار و دوره‌های کم‌بارش دهه گذشته و سال‌های منتهی به 2022 را اضافه کنید.
آیا مجموعه این عوامل قرار گرفتن در محدوده بحرانی و قرمز رنگ برای لزوم مدیریت این منابع را نشان نمی‌دهد؟

نقش آب‌های زیرزمینی در آینده کشور

آب‌های زیرزمینی منبع اصلی آب در ایران به شمار می‌آیند و نقش کلیدی در امنیت آبی کشور دارند.

بر اساس داده‌های منتشر شده به نظر می‌رسد در 23 مورد از 30 حوضه آبریز ، یعنی 77 درصد خاک ایران، مازاد برداشت آب‌های زیرزمینی بسیار زیاد است و نقش انسان بیش از سه برابر نرخ تغذیه طبیعی است. همین مساله موجب تخلیه قابل توجه آب‌های زیرزمینی می‌شود.

خطر بزرگ خشکسالی و برداشت غیراصولی از آب‌های زیرزمینی | امنیت آب و غذا، شوری خاک و فرونشست

همان طور که در این مقاله گفته شده است، تخلیه آب‌های زیرزمینی در ایران محدود به امنیت غذایی و آب نمی‌شود و به سایر موارد زیست‌محیطی هم سرایت کرده و شوری خاک و فرونشست زمین را افزایش می‌دهد.

فرونشست زمین به علت برداشت زیاد آب‌های زیرزمینی می‌تواند ظرفیت آبخوان‌ها را کاهش داده و به همین علت آب‌های زیرزمینی در دسترس را کمتر کند.

چنین فرونشست‌هایی تنها در بیابان‌ها اتفاق نمی‌افتد، خشکسالی متوالی و برداشت بی حدومرز آب‌های زیرزمینی، خطر بزرگ فرونشست زمین را به محدوده سکونتی کشور نیز کشیده است.

متن کامل این مقاله را می‌توانید در دورنمای اقتصاد مطالعه نمایید:

خطر آبی برای 77 درصد از خاک ایران | خشکسالی انتروپوسینی عامل تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی ایران
 

---

منبعی مهم در ارزیابی فرصت‌ها و چالش‌های منابع آب زیرزمینی | گزاراش جهانی توسعه آب 2022

جمعیت در حال افزایش است و تقاضای کشورها برای توسعه ابعاد مختلف اقتصاد خود نیاز به آب را تشدید کرده است.

“گزارش جهانی توسعه آب 2022 (سازمان ملل متحد)” چالش‌ها و فرصت‌های مرتبط با توسعه منابع آبی، نحوه مدیریت و حکم‌رانی بر آب‌های زیرزمینی در سراسر جهان را تشریح می‌کند:

هدف آن ایجاد درک روشنی از نقشی است که آب زیرزمینی در زندگی روزمره ایفا می‌کند. این نقش ترجمانی از تعاملات این منبع با مردم و فرصت‌هایی برای بهینه‌سازی نحوه مصرف به‌منظور تضمین بقای آن در بلندمدت ( مصرف پایدار) است.

لازم به‌ذکر است این موارد با این محوریت تبیین می‌شوند که فرصت‌های پیش‌رو در عین دردسترس بودن، فرمی‌شکننده دارند زیرا همان‌طور که ذکر آن رفت، قیمت این منابع زیر مقدار تعادلی بوده و توازنی میان تقاضای رو به رشد آن با پتانسیل عرضه آن وجود ندارد.

بازگشایی پتانسیل کامل آب‌های زیرزمینی به تلاش‌های قوی و هماهنگ نیاز دارد. کوشش‌هایی به‌منظور مدیریت و استفاده پایدار از این منابع ارزشمند.

و همه چیز با پیدا کردن (آشکار کردن) ناپیدا آغاز می‌شود.

---

روز جهانی آب 2022 | آب‌های زیرزمینی – پیدا کردن ناپیدا

منابع آب‌ زیرزمینی نامرئی هستند، اما تاثیر آن‌ها در همه جا قابل مشاهده است. نامرئی هستند چون اطلاعات در موردشان کم است.

دور از چشم، زیر پای ما، آب‌های زیرزمینی گنج پنهانی است که زندگی ما را غنی می‌کند.

تقریباً تمام آب شیرین مایع جهان را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهند.

با بدتر شدن تغییرات آب و هوایی، نقش آب‌های زیرزمینی مهم‌تر و مهم‌تر می‌شود یا می‌توان گفت پرداخت به آن بحرانی‌تر می‌شود.

باید برای مدیریت پایدار این منبع ارزشمند با یکدیگر همکاری کنیم.
آب‌های زیرزمینی ممکن است دور از چشم باشند، اما نباید از ذهن دور باشند.

پیشنهاد می‌شود مقاله زیر که از همین گزارش اقتباس شده است را مطالعه نمایید:

آب‌های زیرزمینی، پیدای ناپیدا | روز جهانی آب

میزان برداشت منابع آب، تنش‌های آبی و کمبود منابع آب تازه

برداشت آب شیرین از نهرها، دریاچه‌ها، سفره‌های زیرزمینی و مخازن دست‌ساز انسان (به اصطلاح منابع آب آبی) در طول قرن گذشته به شدت افزایش یافته است و هنوز هم در بیشتر نقاط جهان در حال افزایش است.

بر اساس برآوردهای اخیر، برداشت جهانی آب شیرین احتمالاً در سال 1900 حدود 600 کیلومتر مکعب در سال بود و در سال 2017 به 3880 کیلومتر مکعب در سال افزایش یافته است (سازمان ملل، 2021؛ آکواستات، n.d.)

در طول دوره 1950-1980، تا حدی به دلیل نرخ رشد جمعیت بالاتر، و بخشی به دلیل توسعه سریع آب‌های زیرزمینی، به ویژه برای آبیاری . نرخ برداشت به ویژه بالا بوده است (حدود 3٪ در سال).

نرخ افزایش امروزه تقریباً 1% در سال است که با نرخ رشد جمعیت فعلی مطابقت دارد. اما باید در نظر داشت منابع آب زیرزمینی با چه نرخی تجدید می‌شوند.

همانطور که در شکل زیر نشان داده شده است، آسیا بیشترین سهم را در برداشت جهانی آب شیرین دارد (64.5%). پس از آن آمریکای شمالی (15.5٪)، اروپا (7.1٪)، آفریقا (6.7٪)، آمریکای جنوبی (5.4٪) و استرالیا و اقیانوسیه (0.7٪) قرار دارند.

شکل 1- برداشت آب شیرین در سال 2017، جمع‌آوری شده بر اساس قاره و بخش مصرفی آب (کیلومتر مکعب در سال -km³/year)

نرخ تجدید منابع آب شیرین | آیا بین تجدید منابع و برداشت از آن توازن وجود دارد؟

همان‌طور که در بخش قبل ذکر آن رفت نرخ رشد سالانه افزایش برداشت از منابع جهانی آب شیرین 1% است. این نرخ متناسب با تقاضای ایجاد شده از افزایش جمعیت و ترجیحات کشورها در مسیر توسعه است.

اما بیایید نگاهی به نرخ تجدید این منابع کنیم و سپس بررسی کنیم توازنی بین برداشت از منابع و تجدید دوباره آن‌ها وجود دارد؟

---

شکل 2- تجدید سالانه آب شیرین (km 3 /year)

---

شکل 3- میانگین نرخ تجدید آب شیرین (mm/year)

حال مقایسه میزان برداشت از منابع آب شیرین (شکل 1 )، با برآوردهای تجدید (شکل 2 و3) نشان می‌دهد که در مقیاس جهانی میزان برداشت آب شیرین به 10.5 درصد از میانگین نرخ تجدید سالانه آب شیرین رسیده است.

کشورهای در حال توسعه و کم‌درآمد در خطر ناپایداری آب

درصدهای برداشت آب شیرین نسبت به میانگین سالانه تجدید آن، به‌طور قابل توجهی بین قاره‌ها متفاوت است:

• بالا برای آسیا (41.3٪)،
• کم برای آمریکای جنوبی (1.7٪) و استرالیا و اقیانوسیه (2.9٪)،
• با مقادیر بینابینی در آفریقا (6.6٪)، آمریکای شمالی (8.8٪). ) و اروپا (4.2%).

در حالی که نرخ افزایش استفاده از آب شیرین در اکثر کشورهای توسعه یافته کاهش یافته است؛

در اکثر اقتصادهای نوظهور و همچنین در کشورهای با درآمد متوسط و پایین به رشد خود ادامه می‌دهد!

در سطح جهانی، انتظار می‌رود مصرف آب در 30 سال آینده تقریباً 1 درصد در سال رشد کند که ناشی از افزایش تقاضا در بخش‌های صنعت و انرژی و همچنین مصارف شهری و خانگی است.

این تقاضا عمدتاً تابعی از توسعه صنعتی و بهبود وضعیت آب و فاضلاب، در ترکیب با رشد جمعیت، توسعه اقتصادی و تغییر الگوهای مصرف است (سازمان ملل متحد، 2021).

بررسی وضعیت برداشت از منابع آب زیرزمینی

در پاسخ به افزایش سریع تقاضای آب و پیشرفت‌های فنی، علمی‌و اقتصادی، برداشت از آب‌های زیرزمینی در قرن بیستم در اکثر کشورهای جهان رونق گرفت و در آغاز قرن حاضر به سطوح بی‌سابقه‌ای رسید.

جدول شماره یک تخمین برداشت از آب‌های زیرزمینی را در طول سال 2017 به تفکیک منطقه و قاره نشان می‌دهد.

بر اساس این جدول، کل برداشت جهانی آب‌های زیرزمینی در سال 2017، 959 کیلومتر مکعب بوده که به طور نابرابر در سراسر جهان توزیع شده است.

این موضوع که دو سوم این مقدار در آسیا با سهم برجسته در جنوب و شرق آسیا برداشت شده است مسئله ای قابل توجه است که علل آن در ادامه بررسی خواهد شد.

آمریکای شمالی با سهم 16 درصدی از برداشت جهانی آب‌های زیرزمینی در رتبه دوم از نظر قاره قرار دارد.

منطقه آسیا بیشترین مصرف‌کننده منابع آب زیرزمینی

منطقه آسیا و اقیانوسیه بزرگترین منبع برداشت آب زیرزمینی در جهان است.

این بخش از دنیا شامل هفت کشور از ده کشوری است که بیشترین آب زیرزمینی را استخراج می‌کنند:

• بنگلادش،
• چین،
• هند،
• اندونزی،
• ایران،
• پاکستان
• و ترکیه

این کشورها به تنهایی تقریباً 60 درصد از کل برداشت آب زیرزمینی جهان را تشکیل می‌دهند.

مزایای اجتماعی-اقتصادی استفاده از آب‌های زیرزمینی به‌ویژه برای بخش کشاورزی بسیار مهم است.

بخش‌های صنعتی و شهری نیز کاربران مهمی هستند. در حالی که آب‌های زیرزمینی در بیشتر مناطق به وفور وجود دارد، کاهش آن منجر به نگرانی‌هایی در مورد پایداری استفاده از آب‌های زیرزمینی در مناطق مختلف در سراسر آسیای مرکزی، چین، آسیای جنوبی و برخی مراکز شهری در جنوب شرقی آسیا شده است.

ایران بین 10 کشور اول جهان در برداشت از منابع آب زیرزمینی

مطابق جدول زیر هشت کشور از ده کشوری که بیشترین سهم را در برداشت جهانی از آب‌های زیرزمینی دارند (75 درصد از کل برداشت) در آسیا واقع شده‌اند. به ترتیب نزولی شامل: هند، چین،پاکستان، ایران، اندونزی، بنگلادش، عربستان سعودی و ترکیه

و دو مورد در آمریکای شمالی (ایالات متحده آمریکا و مکزیک)

جدول شماره یک -15 کشور با بیشترین میزان برداشت سالانه آب زیرزمینی (2010)

علیرغم این واقعیت که آفریقا حدود 17٪ از جمعیت جهان (1.4 میلیارد) را تشکیل می‌دهد، برداشت آب زیرزمینی آن نسبتاً کم است و کمی‌کمتر از 5٪ از کل جهان را تشکیل می‌دهد.

استرالیا و اقیانوسیه با جمعیت کم خود نیز سهم بسیار کمی ‌در برداشت جهانی آب‌های زیرزمینی دارند.

همچنین در شکل (4) تکامل برداشت از آب‌های زیرزمینی را در دوره 1950-2020 برای کشورهای منتخب (کشورهایی که داده‌های کافی برای آنها در دسترس است) نشان می‌دهد.

این به وضوح تفاوت در زمان حداکثر رشد را بین ایالات متحده آمریکا و کشورهای آسیایی مانند هند، چین، پاکستان و ایران نشان می دهد.
کل برداشت جهانی آب های زیرزمینی در طول سال 2017، 959 کیلومتر مکعب برآورد شده است که 68٪ آن مربوط به 9 کشور نشان داده شده در شکل (4) است.

تکامل برداشت آب زیرزمینی در کشورهای منتخب، 1950-2020

ردپای رسیدن کشور به نقطه ناپایداری آب | تجارت مجازی آب موضوعی قابل بررسی

از مهم‌ترین موضوعات مورد بررسی در مدیریت جهانی آب، و رسیدن به نقطه برداشت پایدار آب‌های زیرزمینی، آب مجازی است.
تجارت بین‌المللی می‌تواند آب را از مناطق کم‌آب و سفره‌های پرآب به نقاط در معرض خطر صادر کند.

تخمین زده می‌شود که حدود 11 درصد (یا 25 کیلومتر مکعب در سال) از کاهش آب‌های زیرزمینی جهانی، در تجارت بین‌المللی محصولات زراعی گنجانده شده است (Dalin et al., 2017)، موضوعی که کشورها در سیاست‌های خود برای امنیت غذایی و رشد اقتصادی از آن حمایت می‌کنند.

در حالی که این رویکرد به طور قابل‌توجهی به کاهش سطح وسیع سفره‌های زیرزمینی کشورها منجر می‌شود. منابع آبی که توسط زمین‌های مولد پوشانده شده‌اند و از نگاه واقع‌بینانه مخفی مانده‌اند.

گندم، ذرت، برنج، نیشکر، پنبه و علوفه عمده‌ترین محصولاتی هستند که در کاهش آب‌های زیرزمینی نقش دارند. محصولاتی که در چهارچوب تجارت بین‌المللی آب نباید در کشورهای حساس به منابع آب زیرزمینی کشت شوند.

اما این محصولات همچنان به شدت مورد معامله قرار می‌گیرند. موضوعی که اثرات جانبی آن، نمایان شدن ردپای ناپایداری آب است.

از جمله عوامل مهم در بروز پدید آب ناپایدار در برخی نقاط جهان، صادرات فشرده محصولات برای مصرف مواد غذایی، علوفه و فیبر توسط انسان و دام است (Mekonnen and Gerbens-Leenes، 2020)

ردپای ناپایدار شدن آب در اقتصاد کشور

پنج کشور بیش از 70 درصد از دامنه ناپایداری آب در جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
چین، هند، ایران، پاکستان و ایالات متحده آمریکا.

90 درصد از عوامل بروز ناپایداری آب در این کشورها مربوط به محصولات غذایی و علوفه است. همچنین 10 % باقیمانده مربوط به محصولات فیبری، لاستیک و تنباکو بود (Mekonnen و Gerbens-Leenes، 2020).

---

دیدنی کردن آب‌های زیرزمینی نادیدنی

یک‌گام برای “دیدنی کردن آب‌های زیرزمینی نادیدنی”، ترسیم ساده مسئله است:
چهار عدد، در پایان سال 1400، به ما تصویری از آینده می دهند: 140، 400، 4000 و 4.

واقعیت‌های پنهان در مورد آب‌های زیرزمینی

• عدد اول: ۱۴٠؛ ما در پایان سال ۱۴۰۰، با ۱۴۴ میلیارد مترمکعب کسری مخزن تجمعی مواجهیم؛ به زبان ساده یعنی بیش از ورودی آب به سفره‌های زیرزمینی، از آن‌ها برداشت کرده‌ایم و اکنون با یک بدهی بزرگ و اساسی مواجهیم.
• عدد دوم: ۴۰۰؛ این رقم، تعداد دشت‌هایی است که در کشور ممنوعه شده‌اند. ممنوعه یعنی بخش‌هایی که دخلمان، مدت‌هاست از خرجمان، عقب‌تر مانده و در حال بالا آوردن بدهی هستیم.
• عدد سوم: ۴۰۰۰؛ این رقمی است که مربوط به شاخص کیفیت و یا شوری آب‌های زیرزمینی است. ۴٠٠٠ میکروزیمنس بر سانتی‌متر، شاخصی است که به ما می‌گوید، یک آب، چقدر ازنظر شوری و کیفی، مناسب است.
• عدد چهارم: ۴؛ این عددی است که می‌گوید چند درصد بودجه بخش آب کشور در ۴۰ سال اخیر، در بخش آب زیرزمینی هزینه شده است. واضح است که همین سهم می‌گوید چقدر آب‌های زیرزمینی، برای تصمیم‌گیران، اولویت داشته است.

منابع:

وب سایت روز جهانی آب (Worldwatwrday.org)

یونیسف

دویچه وله

---

جمع‌بندی:

تمامی مطالبی که ذکر آن رفت از وضعیت منابع آب جهان و لزوم در اولویت قرار دادن منابع آب زیرزمینی، تا ارائه راه‌کارهای جهت مدیریت این منابع در سطح محلی کشورها و تعاملات بین‌المللی همگی در قالب مباحث “توسعه پایدار آب‌های زیرزمینی” جمع‌بندی می‌شوند.

پایداری این منبع تمامی مفاهیم مربوط به حفاظت از آن، تقویت این منابع و کنترل رفتار تقاضا را در خود گنجانده است.

لازم به‌ذکر است از جمله مهم‌ترین راه‌کارها در مدیریت منابع آب همکاری و تعامل با متخصصان و سازمان‌های برجسته جهانی (به دلیل فقدان اطلاعات کافی) در این زمینه است.

خلاصه سیاست‌های پیشنهادی برای توسعه پایدار آب زیرزمینی

اکثر کشورها به لحاظ سیاسی، نهادی و یا مالی قادر به شناخت همه جنبه‌های کوتاه‌مدت پایداری نیستند. با این حال، آن‌ها می‌توانند با درنظر گرفتن شرایط تاریخی و نهادهای موجود و اثرگذار بر پایداری و پس از امتحان تصویر بزرگ‌تری از مصارف و برداشت‌ها از منابع اکوسیستم، سیاست‌ها و فعالیت‌های خود را هم راستا کنند.

آن‌ها از این طریق می‌توانند بر روی اولویت‌های حفظ سرمایه طبیعی خود برای نسل حاضر و آیندگان تمرکز کنند. اتحادیه اروپا برای مدیریت منابع آب در حال اجرای این رویکرد است.

با استفاده از رویکردهای سیاستی مبتنی بر توسعه پایدار می‌توان اقدامات آتی مورد نیاز کشورها برای دستیابی به پایداری ذخایر آب زیرزمینی و برای کاهش احتمال از بین رفتن خدمات اکوسیستم را نشان داد.

این سیاست‌ها باید بر بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آب زیرزمینی اعمال شوند تا حداکثر نتیجه ممکن حاصل شود. این بخش‌ها شامل آبیاری، آبرسانی عمومی، مصارف صنعتی، معادن و مصارف شهری و خانگی می‌باشند.

توسعه پایدار : ایجاد مقیاس پایداری منابع | سیاستی اجتناب‌ناپذیر و بلندمدت

توسعه پایدار باید برای عرضه بلندمدت کالاها و خدمات اکوسیستم تلاش کند تا در عملکرد اقتصادی خللی وارد نشود.

بنابراین، اولویت اول سیاست‌های آب‌های زیرزمینی پایدار باید به جای سیاست‌های پولی و مالی، ایجاد مقیاس پایداری منابع باشد.

نهادهای سیاسی باید برای دستیابی به این هدف، اطلاعات را از دانشمندان، مهندسان، طراحان و سایر تخصص‌ها کسب کنند. زمانی که منابع کمیاب می‌شوند، مشکلات در مالکیت و توزیع آن‌ها پدیدار می‌شوند.

با وجود فنآوری‌ها و نهادهایی که برای دسترسی و استفاده از آب ایجاد شده‌اند، توزیع عادلانه آب یک دغدغه اجتماعی و اخلاقی خواهد بود، تا اطمینان حاصل شود که سایر ساکنان کره زمین نیز برای پاسخگویی به نیازهایشان به آب کافی دسترسی دارند.

پس از تعیین اهداف پایداری، ابزارهای سیاستی مربوط به تخصیص کارآمد منابع به خصوص در صورت کمیاب بودن آن، در اولویت اجرای سیاست‌های پایدار قرار می‌گیرند.

در اجرای برخی از رویکردهای سیاستی خاص در استفاده پایدار از آب‌های زیرزمینی برای یک پروژه یا برنامه مشخص باید پیش از اجرای تصمیمات تجزیه و تحلیل‌های بیش‌تری صورت بگیرد.

خلاصه‌ای از تغییرات سیاستی پیشنهادی برای توسعه پایدار آب زیرزمینی

• تغییر بار مالیاتی به سمت مصرف، کالاها و خدمات که اثرات جانبی کمتری بر محیط‌زیست دارند به‌منظور کاهش ریسک‌های زیست‌محیطی . برای مثال کاهش مالیات بر صنایعی که به‌جای استفاده از سوخت‌های فسیلی از منابع انرژی پایدار و تجدیدپذیر استفاده می‌کنند. یا صنایعی که از اقتصاد چرخشی در تولید خود بهره می‌گیرند.
• ارتقاء بهره‌وری اقتصادی و بهره‌وری مواد و منابع طبیعی (حرکت به سمت سیستم‌های اقتصادی چرخشی به جای استفاده از رویه‌های خطی اقتصاد که در آن هرز منابع و دوریز وجود دارد)
• کاهش مالیات بر حقوق افراد کم درآمد و حمایت های معیشتی از کشاورزان برای کاهش مصرف آب زیرزمینی
• حذف یارانه‌های غیرضروری آب
• اطمینان از مسئولیت‌پذیری زیست محیطی تولیدکنندگان در چرخه عمر محصول
• ارتقاء فنآوری‌های پاک و کارآمد
• ارائه مشوق برای استفاده مجدد، بازیافت و بازچرخانی آب
• استفاه از مشوق‌های بازاری (برای مثال، خرید و فروش مجوزهای انتشار آلودگی، وضع عوارض، هزینه‌های بازگشت سرمایه و مجوزهای قابل خرید و فروش)
• اتخاذ اقدامات حسابداری. این سیاست هزینه‌های زیست ‌محیطی را با محصولات، فرآیندها و فعالیت‌های که آن‌ها را تولید می‌کنند، مرتبط می‌سازد
• گسترش شاخص‌های توسعه پایدار
• توسعه سیاست‌های مهاجرتی برای کاهش اثرات منفی توزیع ملی جمعیت بر توسعه پایدار

خلاصه‌ای از تغییرات سیاستی پیشنهادی برای توسعه پایدار آب زیرزمینی | لزوم توسعه آموزش و اطلاعات

• استفاده از بهترین اطلاعات زیست ‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی برای مدیریت منابع طبیعی
• دریافت هزینه کامل جبران خسارت استفاده از منابع از مصرف‌کنندگان منابع عمومی
• مقایسه منافع و هزینه‌های پروژه‌های زیرساخت‌های عمومی
• اصلاح ساختار قیمت‌گذاری منابع طبیعی
• حفظ تولید اصلی مزارع
• تمرکز بر آموزش روابط متقابل میان محیط ‌زیست، اقتصاد، عدالت اجتماعی و تفکر بلندمدت، توجه به مدارس به عنوان مدل‌های توسعه پایدار
• حمایت از دسترسی دولت‌ها و جوامع محلی به فنآوری و اطلاعات مربوط به فرآیندهای برنامه‌ریزی پایدار جامعه
• مدیریت رشد جغرافیایی جوامع موجود و جایگذاری جوامع جدید برای حفاظت از خطرات طبیعی
• حذف مشوق‌های دولتی که باعث توسعه مناطق آسیب‌پذیر می‌شوند.
• متنوع‌سازی اقتصادهای محلی؛ اقتصادی‌هایی که بر پایه ویژگی‌های منحصر به فرد محلی ساخته می‌شوند.
• سرمایه‌گذاری در فنآوری‌های زیست‌ محیطی، بازیافت و پیشگیری از آلودگی برای توسعه فرصت‌های اقتصادی
• احیای مناطق آلوده رها شده شامل اراضی شهری آلوده متروکه یا کم استفاده
• حمایت از فعالیت‌های تحقیقاتی، درخواست مشارکت از سایر کشورها برای انجام پژوهش‌های بین‌المللی در زمینه مسائل بحرانی مربوط به بهداشت و محیط‌ زیست
• ترویج و تشویق سیستم‌های تجارت جهانی که به صورت متقابل باعث تقویت حفاظت از محیط ‌زیست و سایر اهداف توسعه اجتماعی می‌شوند.
• استفاده از فنآوری‌های نوآورانه برای حفاظت مقرون به صرفه‌تر از منابع در برابر آلودگی و استفاده کارآمدتر از آن‌ها
• پیگیری اقداماتی برای کاهش اثرات گرمایش زمین و سازگاری با آن‌ها

---

دانلود گزارش توسعه جهانی آب سازمان ملل متحد در سال 2022