شماره ثبت در ارشاد: 83160

رسانه اقتصادی و اجتماعی دورنما

راهبردها و نظام قیمت‌گذاری آب شهری در اسپانیا | بخش چهارم (پایانی)



نگرانی های اجتماعی (مقرون به صرفه، عادلانه بودن و صلاحیت)


دسترسی به آب برای حیات، بهداشت، تامین مواد غذایی، سلامتی و توسعه ضروری است.

مصرف آب، سبب ایجاد اثرات خارجی می شود، بنابراین، دسترسی به آب، یک مزیت است.

مطابق قانون اساسی، خدمات تامین و توزیع آب عمومی است و قیمت ها باید در سطوح کاربری برابر باشند.

در حال حاضر، دسترسی به خدمات تامین و توزیع آب در اسپانیا عمومی است.

وضعیت قیمت آب (برای خانوارها) در اسپانیا

برخی آمارهای بین المللی نشان می دهد قیمت آب در اسپانیا در مقایسه با کشورهای توسعه یافته در سطح کمی است.

قیمت مصارف خانگی 1.71 یورو به ازای هر مترمکعب، که 65 درصد آن به آب، 13 درصد فاضلاب و 22 درصد جمع آوری و تصفیه فاضلاب اختصاص دارد.

قیمت گذاری آب

سهم هزینه آب به طور متوسط حدود 0.8 درصد از هزینه خانواده های اسپانیایی است.

صرف نظر از این که آیا نرخ ثابت تعرفه، نمونه های مصرفی آب کم کیفیت تر را کاهش می دهد، قیمت نسبتا پایین آب شهری به هیچ وجه تهدیدی برای مقرون به صرفه بودن نیست.


هم چنین در برخی شهرهای اسپانیا، نظام های تعرفه ای برای مقابله با محرومیت های اجتماعی از تخفیف های گوناگونی استفاده می شود (خانواده های کم درآمد، بازنشستگانی که منبع اقتصادی دیگری ندارند و خانواده هایی که اعضای آن بیکاراند).


در اسپانیا، اگر صورتحساب آب پرداخت نشود، احتمال قطع آن وجود دارد.

گر چه صورتحساب آب در خانواده های کم درآمد و آن هایی که مشکلات اقتصادی دارند، با تخفیف لحاظ می شوند.

بروز بحران اقتصادی با نرخ بیکاری حدود 25 درصد و خطر ابتلا به فقر 21 درصد، بسیاری از خانواده ها را با مشکل پرداخت صورتحساب ها مواجه کرده است.

در حال حاضر هیچ آمار ملی در خصوص تعداد خانوارهای بدون دسترسی به آب به علت عدم پرداخت وجود ندارد.

بر پایه گزارش سازمان ملی آمار اسپانیا (2013)، 9.3 درصد خانواده های اسپانیا به دلیل تاخیر پرداخت وام و اجاره مسکن، آب، گاز، برق و هزینه های زندگی دچار مشکل هستند.

به گزارش انجمن اسپانیا، اپراتورهای عمومی تامین و بهداشت ، در سال 2013 بیش از 500 هزار اعلامیه تعلیق سرویس ثبت شد، که 60 درصد از این اعلان ها، یعنی 300 هزار به مرحله اجرا درآمد.

مجموعه اقدامات انجام شده در اتحادیه اروپا برای دسترسی عموم خانوارها به آب


با توجه به این وضعیت و بحران اقتصادی سایر کشورهای اتحادیه اروپا، ابتکارات مختلفی در سطح اروپا برای اطمینان از دسترسی به آب وجود دارد.

در فوریه 2014 شهروندان در پارلمان اروپا پیش قدم شدند و بیان شد خدمات آب و فاضلاب حق قانونی انسانی است و حداقل تامین آب به طور کلی تضمین شد.

این نخستین ابتکار شهروندان در پارلمان اروپا بود. در زمان ارسال به کمیسیون، تعداد امضا کنندگان 1،659 هزار نفر بودند.

در ماه مارس 2014 کمیسیون اروپا تعهد ضعیفی را برای اطمینان از دسترسی به حداقل آب برای تمام شهروندان کشورهای عضو تصویب کرد.

دسترسی به آب سالم


حزب متحد چپ، یک حزب چپگرا است که با نمایندگی در پارلمان اسپانیا، از تصویب یک قانون در مورد حداقل امکانات حیاتی برای خانوارهایی که در معرض خطر انحصار اجتماعی هستند، دفاع می کند.

هدف از این طرح اطمینان از این است که خانوارها (هر نفر به طور روزانه) به 100 لیتر دسترسی داشته باشند.


برخی از شهرداری ها از قبل اقدام های لازم را برای اطمینان از دسترسی خانوارها به تامین حداقل آب لحاظ کرده اند.

برای نمونه هر فرد به 150 لیتر در شبانه روز برسد، یا در مدینا سیدونیا حداقل 3 مترمکعب در ماه به دلیل تخلف اجتماعی یا فقر لحاظ شده است.

علاوه بر این، هم چون ایالت اوئلوا شهرهایی وجود دارد که متعهد می شوند تامین آب غیرقانونی را از بین ببرند.

تلاش برای توزیع عادلانه آب در اسپانیا

برای خانوارهایی که با مشکلات اجتماعی مواجه اند، امکان لغو بدهی وجود ندارد، ولی پرداخت صورت-حساب به تعویق می افتد. با توجه به کاربرد منصفانه و عادلانه، به دو مورد از اعتراض ها اشاره می شود:


برای خانواده های پرجمعیت، زمانی که تعرفه ها شامل یک هزینه متغیر یا حجمی باشد، نابرابری وجود دارد.

با افزایش تعداد اعضای خانواده ها ، مصرف آب خانگی نیز افزایش می یابد و در نتیجه افزایش تعرفه های بلوک خانواده های بزرگ پرداخت می شود. به تعبیری، در خانواده های بزرگ، برای همان آب مصرفی در سرانه هزینه های بالاتری برای هر شخص اعمال می شود.

افزایش مصرف آب خانوارها


برخی شهرداری های اسپانیا تلاش دارند تا این عدم تعادل را حل کنند. بیشترین تخفیف برای خانواده هایی با پنج نفر و یا بیشتر لحاظ شده است. این شیوه، راه حلی بهینه نیست، زیرا این مشکل برای خانواده های یک تا چهار نفره نیز وجود دارد. علاوه بر این، در بیشتر موارد، تخفیف های تعرفه ای برای خانواده های دارای پنج یا بیشتر می باشد.

آیا تخفیف‌های آب در اسپانیا عادلانه است

مطابق نظر اربوس و همکاران (2011)، تخفیف تعرفه ها (رایگان) برای خانواده های بزرگ، به عنوان یک قانون، به نفع خانواده هایی است که آنها را دریافت می کنند.

برخی شهرداری ها قیمت بلوک ها را برای صورت حساب ها تغییر می دهند، در حالی که برخی دیگر فواصل مصرفی را که هر بلوک مشخص می کند، تعیین می کنند.


در اسپانیا، راهبردهای متفاوتی وجود دارد که تفاوتهای خانوادگی را در نظر می گیرند، با این حال، با توجه به پیچیدگی بیشتر در مرحله اجرا، این راهبردها کمتر گسترش یافته اند، برای نمونه:


سرانه مصرف آب در شهرهای مالاگا و سویا، در هر ماه محاسبه می شوند.
در ساراگوسا، اگر تعداد اعضای خانواده ای، بیش از شش نفر باشد، خانواده ها می توانند تعرفه های سرانه را درخواست کنند.


نوع مسکن و تعداد اعضای خانواده در بارسلونا با یک دیگر لحاظ می شوند. بنابر این، برای خانواده هایی که با توجه به حجم آب مصرفی بیشتر، یک هزینه ثابت بالاتر اعمال می شود، در حالی که با توجه به هزینه متغیر، فاصله زمانی مصرف کننده، تعیین کننده هر بلوک و بسته به تعداد اعضای خانواده متفاوت است.


اعتراض به عدالت زمانی اتفاق می افتد که سطح تعرفه ها بین شهرها مقایسه شوند.

تعرفه های آب در اسپانیا توسط شهرداری تایید می شود، زیرا هیچ استانداردهای ملی در طراحی تعرفه ها وجود ندارد.

این موضوع سبب تغییرات محسوسی در تعرفه های آب شده است. مطابق گزارش مقایسه ای قیمت های آب در 20 شهر اسپانیا توسط سازمان مصرف کنندگان ، تفاوت های بین 354.4 درصد در قیمت آب مصرفی (10 مترمکعب در ماه) وجود دارد.

تخفیف آب

در آخرین گزارش، قیمت آب 54 شهر اسپانیا در مقایسه با سایر ایالت ها مقایسه شده است. این گزارش برای مشترکانی که حجم آب مصرفی آنها 25 مترمکعب در ماه می باشد، 440 درصد مشاهده شده است.

در هر صورت، اصل عدالت به این معنی نیست که تعرفه آب باید در تمام مناطق یکسان باشد، با این حال، قیمت ها باید هزینه های تامین و توزیع آب را پوشش بدهند.

تفاوت در هزینه های برداشت منابع آب، شیوه های تصفیه آب، فاصله تا محل تامین آب یا نوع تصفیه فاضلاب می تواند تفاوت قیمت ها را برای مشترکان واضح کند.

با این حال، بخشی از تفاوت قیمت آب در از ایدئولوژی حزب های سیاسی و دولت های محلی و به دلیل نوع مدیریت (عمومی یا خصوصی) و سطح تمرکز در صنعت است.

قیمت‌گذاری آب ابزاری برای مدیریت منابع آب | نتیجه و پیشنهادها


برای بسیاری از کشورها، به ویژه آن هایی که بحران آب دارند، مدیریت منابع آب، چالشی عمده در قرن 21 محسوب می شود.

در خصوص کمبود آب، محققان و سازمان های بین المللی معتقدند، قیمت‌گذاری آب ابزاری است که به طور قابل توجهی به بهبود مدیریت منابع آب کمک می کند.

مدیریت تقاضای آب

با طراحی اصولی قیمت گذاری، هدف های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی حاصل می شود.

در میان سایر اقدام های لحاظ شده در خصوص سیاست های مدیریت آب، کشورهای توسعه یافته به تازگی بر طراحی تعرفه های آب به عنوان ابزار مدیریت منابع آب تاکید دارند. این کشورها، نگراند که:

  • آیا تغییر سیاست های قیمتگذاری به صرفه می باشد؟
  • آیا تعرفه های آب فعلی برای رسیدن به هدف های اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی کافی است؟


در این نوشتار بررسی انتقادی از سیاست های قیمت گذاری در مناطق شهری اسپانیا انجام شد.

مجموعه کامل این مبحث در رسانه دورنمای اقتصاد :

راهبردها و نظام قیمت‌گذاری آب شهری در اسپانیا | بخش اول

راهبردها و نظام قیمت‌گذاری آب شهری در اسپانیا | بخش دوم

راهبردها و نظام قیمت‌گذاری آب شهری در اسپانیا | بخش سوم

بر پایه نتایج، قیمت گذاری ها به بهبود بازدهی، بهره وری، پایداری، مقرون به صرفه بودن قیمت و هدف های عدالت اجتماعی کمک می کند. هم چنین الزام هایی که باید در طراحی تعرفه های آب برای رسیدن به هدف های فوق انجام شود، ارایه شد.


به طور کلی، سطح بازپرداخت هزینه های تامین و توزیع آب شهری (شاخص پوشش هزینه) در اسپانیا کافی نیست، گرچه وضعیت در حوضه های رودخانه ای (نسبت به بحران ناشی از کمبود منابع آب) وخیم تر است.

این به دلیل تاثیر کمتر هزینه های زیست محیطی در حوضه های رودخانه ای نیست، زیرا برنامه های مدیریت منابع آب در اسپانیا به اندازه کافی هزینه های زیست محیطی و مدیریت منابع آب را مد نظر ندارد.

هزینه های سرمایه گذاری زمانی که از طریق سرمایه گذاری ها متناقض یا یارانه ها تامین شود، محاسبه نمی شوند.

تامین آب به صورت عمده به شدت به دریافت یارانه ها وابسته است که تمام اینها سبب عدم شفافیت تعیین هزینه های واقعی خدمات تامین و توزیع آب می شود که به ارتقای بهره وری استفاده از منابع آب کمکی نمی کند.


سطح عمومی تعرفه های خدمات تصفیه فاضلاب در شهردارهای کم جمعیت کافی نیست و بخش مهمی از شبکه های توزیع آب در وضعیت نامناسبی دارند که سبب هدر رفت قابل توجه آب در شبکه های انتقال و توزیع آب می شود.

بنابر این لازم است به تدریج و در طول زمان تعرفه های آب، برای جلوگیری و یا اضمحلال (کاهش ارزش دارایی) زیرساخت های آب شهری افزایش یابند.


با این حال، این افزایش نباید دسترسی به آب خانواده های کم درآمد را تهدید کند. با این وجود، مسؤولین سیاسی محلی مقاومت شدیدی برای افزایش قیمت آب انجام می دهند.

نظر به کارآمدی، پایداری و بحران آب به دلیل محدودیت منابع آب در بیشتر مناطق اسپانیا، انتظار میرود دسترسی به منابع آب به دلیل تغییرات آب و هوایی کاهش یابد، که این نیازمد مدیریت تقاضای آب است.

قیمت پایین آب نمی‌تواند جلوی هدر رفت آب را بگیرد

اگر چه تعرفه های دو بخش بسیار گسترده اند، اما قیمت پایین آب شهری در اسپانیا به سیاست مطلوب کاهش هدر رفت آب کمکی نمی کند. به طور معمول، نظامهای تعرفه ای این کشور از معیارهای منطقی پیروی نمی-کنند و در سراسر کشور متفاوت است، اغلب:

  • هزینه های ثابت بیش از حد زیاد و هزینه متغیر به اندازه کافی نیست.
  • قیمت های حاشیه ای بیش از حد کم و سبب صرفه جویی در مصرف آب نمی شود.

افزایش بهره‌وری در مصرف آب | کانال هزینه و درآمد خانوارها


در برخی شهرهای بزرگ از اقدام های متنوعی برای ارتقای بهره وری مانند تخفیف با هدف صرفه جویی در مصرف آب، محدودیت استفاده از منابع و جریمه برای مدیریت مصرف استفاده می شود، با این حال در شهرهای کم جمعیت چنین فعالیت هایی وجود ندارد.

اگر صورت حساب ها مشترکان شفاف باشد، سیاست های تعرفه ای یک ابزار قدرتمند است.

در اسپانیا، صدور صورتحساب های بلندمدت، عوارض و مالیات های خارج از خدمات آب شهری و کنتورهای آب شهری، درک مصرفکنندگان را نسبت به هزینه های آب مصرفی تحریف می کند.


با توجه به هدف های اجتماعی، هر چند هزینه آب، درصد کمی از بودجه خانواده ها است، اما به دلیل شرایط اقتصادی، تعداد زیادی از خانواده ها نمی توانند بهای آب را پرداخت کنند.

در برخی شهرها، تامین حداقل میزان آب مصرفی برای خانوارها تضمین شده و قطع انشعاب آب برای افراد آسیب پذیر ممنوع است.

قیمتگذاری آب

با این حال، دسترسی به آب به عنوان یک حق انسانی هنوز شناخته شده نیست و دسترسی به آب و تامین حداقل میزان آب مصرفی برای خانوارها در تمام کشور تضمین نشده است.

گر چه ابتکاراتی در سطح شهری وجود دارد، اما این امر پیوسته برای اصلاح قیمت های بالاتر، که بر خانواده های پرجمعیت تاثیر می گذارد، مناسب نیست.

تا زمانی که اقدام های استانداردی برای تدوین تعرفه های آب برای خانوارها، نه به ازای هر فرد، ادامه یابد، این نابرابری هم چنان وجود دارد.

سطح تعرفه های آب در شهرهای اسپانیا متفاوت است که با تفاوت هزینه ها یا کمبود آب توجیه نمی شود، این تفاوت ها تا حدی ناشی از راهبردهای تجاری، عامل های ایدئولوژیک و سیاسی است.


با توجه به این ملاحظات، تعرفه های آب شهری اسپانیا تنها بخشی راهبردهای دستیابی به هدف های اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی است.

با توجه به بهبود هزینه تامین و توزیع آب، لازم است اطلاعات هزینه ها و درآمدها بهبود یابد و شیوه های ثبت داده های اقتصادی و مالی مدیریت منابع آب توسط سازمان های مختلف تطبیق داده شود.

بودجه عمومی و یارانه ها برای خدمات تامین و توزیع آب باید در راستای سیاست های هدف گذاری شده، شفاف و روشن باشند، در غیر این صورت به احتمال ناکارآمداند و قادر به تضمین، مدیریت مناسب زیرساخت هایی که از پیش یارانه گرفته اند، تضمین کنند.

علاوه بر این، نظام های مدیریت شهری باید برای بهره گیری از اقتصاد مقیاس، ارتقا یابند. تنها پس از آن می توانند هزینه های بازپرداخت را از طریق تعرفه های آب در شهرهای کم جمعیت تر نقد و بررسی کرد.


با توجه به کمک های غیرقابل برگشت و عدم توجه مدیران و کاربران (بهره برداران) به هزینه های واقعی تامین و توزیع آب، نتایج طراحی تعرفه آب نامناسب است، زیرا در آن هزینه ها بهبود نمی یابند و کمبود پاداش و تشویق برای استفاده بهینه از آب وجود دارد.

چگونه می‌توان تقاضای آب شهری را بهینه کرد؟


به طور کلی، برای منطقی کردن میزان تقاضای آب شهری، افزایش بخش متغیر تعرفه ها ضرورت دارد.


تنوع فعلی سیاست های تعرفه ای در برخی شهرهای بزرگ اسپانیا باید برای شناسایی بهترین شیوه ها و اجرای آن در تمام کشور پس از انطباق و تجزیه و تحلیل مناسب برای هر یک از شرایط خاص استفاده شوند.

برنامه ریزی برای صرفه-جویی مصرف آب در تمام شهرهای اسپانیا ضرورت دارد. بهره وری و پایداری باید از طریق سیاست های تعرفه ای آب و برنامه های آموزشی و اطلاع رسانی عمومی مشترکان نیز انجام شود.

شرکت های آب، باید مصرف آب را بر پایه صورت-حسابها گزارش کنند تا خانواده ها درک بهتری برای مقایسه مصرف خود با دیگر گروه های مشابه داشته باشند، چنین اطلاعاتی، همراه با قیمت حاشیه ای بالا برای استفاده بیش از حد آب، رویکردی اثربخش، برای تشویق حفظ منابع آب است.

قیمتگذاری آب


قوانین ملی برای یکسان سازی معیارهای قیمت گذاری برای جلوگیری از نابرابری در تمام شهرهای اسپانیا ضرورت دارد. این معیارها باید قیمت ها را در اختیار داشته باشند تا منعکس کننده تفاوت های کشورها در میزان بحران آب به علت کمبود منابع آب و هزینه خدمات تامین و توزیع آب باشد.

صرف نظر از طرح های تعرفه ای، محرومیت های اجتماعی دسترسی به آب باید از طریق تصویب قوانین ملی تضمین شود.


تمام این وظایف نیازمند دستگاه های نظارتی، مشابه سازمان تنظیم خدمات آبرسانی در انگلستان و ولز یا سازمان تنظیم آب و پسماندهای جامد در پرتغال دارد که با شرایط اسپانیا سازگار باشند. تنها یک سازمان ملی نظارتی می تواند اصلاحات لازم را انجام دهد، در غیر این صورت تعرفه های آب برای کمک به دستیابی به هدف های اقتصادی، محیط زیستی و اجتماعی موثر نخواهد بود.


تاسیس سازمانی با این ماهیت، بدون رقابت در چارچوب وسعت مناطق جغرافیایی اسپانیا امکانپذیر نیست. توانایی این سازمان برای تعیین مقررات سیاستگذاری و عملکرد قضایی به احتمال با استقلال شهری که در قانون اساسی اسپانیا و با توجه به اختیارات جوامع مستقل تضاد دارد.

این مشکلات غیرقابل حل نیستند، زیرا دولت ملی دارای مجوز قانونی برای تعیین قانون اولیه و اساسی است. مشکلات سیاسی ناشی از تنشهای منطقه ای در اسپانیا وجود دارد.

بنابر این، دور از انتظار است که در این زمان بتوان سازمان هایی نظیر سازمان تنظیم خدمات آبرسانی و سازمان تنظیم آب و پسماندهای جامد ایجاد کرد.

با این وجود، در شرایط فعلی، ایجاد یک سازمان نظارتی در سطح کشور، حتا بدون وجود قدرت قضایی یا نظارتی، پیشرفت قابل توجهی است. عملکرد اصلی مرکز نظارت ملی، این است که تمام اطلاعات شرکت های آب را جمع آوری کند.

سید حسین سجادی فر، مسعود خشائی، هنگامه دولتشاهی و محمد داودآبادی

نظر شما