حفاظت از محیط زیست، شامل مجموعه تلاش‌ها و فعالیت‌هایی است که برای حفظ سلامتی محیط جوامع انسانی، در سطوح شخصی، سازمانی یا دولتی، از محیط طبیعی محافظت می‌کند.

حفاظت محیط زیست، تحت تاثیر قوانین زیست‌ محیطی، اخلاق و آموزش قرار دارد که در سطح تصمیمات بین‌المللی و ارزش‌های رفتاری و شخصی، بر محیط زیست تاثیر می‌گذارند.

حفاظت محیط زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه‌ هزاره‌ سازمان ملل متحد (هدف هفتم) و یکی از سه پایه‌ توسعه‌ی پایدار (اقتصادی، اجتماعی و محیط زیست) شناخته می‌شود. هدف‌های توسعه‌ هزاره در واقع 8 هدف مشترک (به شرحی که در ادامه آمده) است که در سال ۲۰۰۰ در سازمان ملل متحد بر سر آن‌ها توافق شد.

اهداف توسعه هزاره | سازمان ملل متحد

سازمان ملل متحد 8 هدف اصلی برای توسعه هزاره در نظر گرفته است. یکی از این اهداف مهم حفاظت از محیط زیست یا به تعبیری پایداری محیط زیست است:

1. دست یافتن تمام کودکان کشورهای دنیا به آموزش ابتدایی همگانی.
2. از بین بردن فقر و گرسنگی.
3. گسترش و ترویج برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان.
4. کاهش مرگ و میر نوزادان و کودکان.
5. بهبود سلامت مادران.
6. مبارزه با ایدز، مالاریا، سل و دیگر بیماری‌ها.
7. تضمین پایداری محیط زیست.
8. گسترش مشارکت جهانی کشورها برای توسعه.

منبع : (Millennium Development Goals (MDGs

تضمین پایداری محیط زیست | رویکردها

منطبق بر هدف تضمین پایداری محیط زیست، در هدف توسعه‌‌ هزاره (بند شماره‌‌ 7)، سه مشخصه و تمایز وجود دارد:

• تکمیل اصول توسعه‌‌ی پایدار در سیاست کشورها.
• ممانعت از هدر رفتن منابع طبیعی و محیط زیست.
• توجه به کاهش میزان ذخایردریایی، فرسودگی خاک، تغییرات آب و هوایی و گازهای گلخانه‌‌یی که از مهم‌ترین عامل‌‌های موثر در توسعه‌ی کشورها هستند.

در این زمینه،‌ تلاش می‌شود اصول توسعه‌‌ پایدار در سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه کشورهای گنجانده و از تخریب منابع طبیعی جلوگیری شود. تضمین پایداری محیط زیست رویکردهای زیر را دارد:

• قسمتی از سطح زمین که با بیشه و جنگل پوشیده شده است.
• مجموع انتشار سرانه‌‌ی گاز دی‌‌اکسیدکربن و به ازای هر یک دلار از تولید ناخالص داخلی.
• میزان مصرف موادی که از ضخامت لایه‌‌ی ازن می‌‌کاهند.
• قسمتی از ذخایر ماهیان که در مناطق حفاظت شده‌‌ی زیستی قرار دارند.
• بخشی از تمام منابع آب‌ها که از ذخایر آن‌‌ها استفاده شده است.
• قسمتی از سطح زمین و دریا که حفاظت شده است.
• قسمتی از گونه‌های جانوری و گیاهی که در خطر انقراض هستند.
• بخشی از جمعیت که به آب سالم و آشامیدنی تصفیه شده دسترسی دارند.
• بخشی از جمعیت که از تاسیسات جمع‌‌آوری و تصفیه‌‌ی بهداشتی مناسب فاضلاب استفاده می‌کنند.
• ‌‌‌‌نسبتی از جمعیت شهری که در محلات زاغه ‌نشین زندگی می‌کنند

ناپایداری محیط زیست؟

پایداری زیست ‌محیطی، یکی از مهم‌ترین ابزارها در فرآیند برنامه‌ریزی توسعه پایدار است که توجه به آن در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است و از شاخص پایداری محیط زیست (ESI) و شاخص عملکرد محیط زیست (EPI) در این زمینه استفاده می‌شود.

برخی از ناپایداری‌‌های محیط زیست، ناشی از گرم شدن کره‌‌ زمین و تغییرات اقلیمی، کاهش و نابودی لایه‌‌ی ازن، جنگل‌‌زدایی، بیابان‌‌زایی و انقراض گونه‌‌های زیستی است.

برخی مواد مضر آلاینده شامل گازهای گلخانه‌‌ای به خصوص دی‌‌اکسید‌‌کربن، اکسید نیتروژن، متان، کلروفلوروکربن، هیدروفلورکربن‌‌ها و گاز ازن است که با تخریب لایه‌‌ی ازن، اسیدی شدن جو و حضور مواد آلاینده‌‌ سمی شیمیایی در همراه است.

در حال حاضر 90 درصد از انرژی مورد نیاز جهان از سوخت‌‌های فسیلی و مابقی آن (10 درصد) از سایر منابع تامین می‌‌شود. سهم سوخت‌‌های فسیلی در تولید دی‌‌اکسیدکربن، 75 درصد و مابقی (25 درصد) از طریق جنگل‌‌زدایی و جریان‌‌های طبیعی محیط زیست به وجود می‌‌آید.

گازهای گلخانه‌ای | منشاء و جاذب‌ها

گازهای گلخانه‌‌ای، از تنوع گسترده‌‌ زیادی از منبع، منشا تولید و جاذب‌‌ها و هم چنین گردش‌‌های شیمیایی مختلف در جو، اقیانوس و بیوسفر کره‌‌ زمین برخوردارند در جدول و تصویری که در ادامه آماده این موارد مورد بررسی قرار گرفته است:

نوع، منشا تولید و گازهای گلخانه‌ای

عنوان	منابع	جاذب‌ها
دی اکسید کربن	سوخت‌های فسیلی، احتراق زیست توده، شخم زمین، تولیدات صنعتی، جنگل تراشی و آتشفشان‌ها.	گیاهان آبزی دریاها، خاک، جنگل‌ها و پوشش گیاهی.
متان	مزارع، نشخوارکنندگان، تولید انرژی از سوخت­های فسیلی، انباشت و دفن زباله­ها و ضایعات، تغییر کاربری زمین‌ها و تالاب‌ها.	اکسیداسیون (تبادل اکترونی) در هوا و خاک.
اکسید نیتروژن	احتراق سوخت فسیلی، احتراق زیست توده، مصرف سموم و کودهای کشاورزی و باکتری‌های خاکزی	تبدیل به اذت

(R: Houghton, J (1990) “Climate Change-the IPCC Scientific Assessment”)

سهم گازهای گوناگون در ایجاد پدیده گازهای گلخانه‌ای در سال 1989

افزایش غلظت گازهای شیمیایی ناشی از فعالیت‌‌های انسانی سبب کاهش غلظت برخی گازها در تروپوسفر جو کره‌‌ زمین شده و عامل اصلی اکسیداسیون در جو کره‌‌ زمین است. منشا تولید گازهای ‌‌گلخانه‌ای، احتراق سوخت‌‌های فسیلی در مصارف گوناگون، زیست توده (چوب درخت‌‌ها، علفزارها و مراتع)، تولید بیوژنتیک (مانند نفیکاسیون) و فعالیت‌‌های تولیدی صنعتی است.

جاذب‌‌ها‌‌یی که این گازها را جذب می‌‌کنند، شامل جنگل‌‌ها و به طور کلی رویش‌‌های گیاهی، اقیانوس‌‌ها و آب‌‌های آزاد هستند که به طور فیزیکی آن‌‌ها را جذب می‌‌کنند و در نهایت خود جو یا اتمسفر کره‌‌ زمین است که از طریق شیمیایی و تبدیل آن به گازهای دیگر عمل می‌‌کند.

پروتکل کیوتو

در پروتکل کیوتو (Kyoto Protocol ) در ژاپن (1997) در ادامه‌‌ی کنوانسیون چارچوب تغییر آب و هوایی سازمان ملل متحد(UNFCCC) ، که به تقریب تمام بخش‌های عمده‌‌ اقتصادی را شامل می‌شود، در نوع خود فراگیرترین توافقنامه‌‌ محیط ‌زیست و توسعه‌‌ی پایدار است. هدف پروتکل کیوتو، کاهش انتشار گازهای ‌‌گلخانه‌ای است.

بر این اساس، کشورهای توسعه یافته که بیش‌‌ترین مصرف انرژی را دارند، متعهد شدند در سال‌‌های آتی به میزان معینی از انتشار گازهای ‌‌گلخانه‌ای خود بکاهند و در صورت عدم موفقیت، جریمه پرداخت کنند. این جرایم در یک حساب بانکی ذخیره شده و صرف بهبود و ساخت تاسیسات و زیرساخت‌های کشورهای کمتر توسعه‌یافته می‌شود.

بر این اساس کشورهای حوزه‌‌ پولی یورو، توافق کردند که انتشار گازهای ‌‌گلخانه‌ای را تا پایان سال 2010 به میزان 8 درصد نسبت به سال 1990 کاهش دهند. مطابق مفاد پروتکل کیوتو، که تمام بخش‌های عمده‌‌ اقتصادی را شامل می‌‌شود، فراگیرترین توافقنامه در خصوص محیط ‌زیست و توسعه‌‌ پایدار تا به حال در سطح جهانی محسوب می‌شود. این پروتکل پس از امضای روسیه، در سال 2005 جنبه‌‌ی اجرایی به خود گرفت و 174 کشور تا نوامبر 2007 این پروتکل را امضا کرده‌اند.