آیا دوره پروژه های عظیم زیرساختی به سر آمده است یا اینکه تازه آغاز شده؟ واقعا سدها چه اهمیتی دارند.

ساختن سد چه فایده‌ای دارد؟ | چین پیشتاز در ساختن سد

طی قرن گذشته، در سطح بین­ المللی بیش از دو تریلیون دلار برای ساخت و احداث سدها هزینه شده است.

در این راستا، کشور چین از سال 1949 تا کنون، به طور متوسط روزی یک سد احداث و تجهیز کرده است.

تولید برق و انرژی پاک

یک مزیت منحصر به فرد ساخت و تجهیز سدها، تولید حجم گسترده­ انرژی (برق) است.

برای نمونه در چین، یک پنجم انرژی مصرفی، از سدها تامین می­ شود.

مزیت دیگر این نوع انرژی که به انرژی سبز معروف است، تقلیل انتشار حجم زیادی از گازهای گلخانه­ یی می­ باشد (زیرا، تولید برق از نیروگاه­ های سوخت فسیلی، مستلزم صرف حجم گسترده­ یی از سوخت­ های فسیلی است).

سدها، هم چنین مزیت­ های سیاسی متعددی دارند، زیرا نماد موفقیت دولت­ ها هستند و دولت­ ها از آن برای نمایش فعالیت­ های اجتماعی حمایت از مردم جامعه بهره می­ برند.

معایب ساختن سد

البته، موضوع ساخت و تجهیز سدها، چند نکته­ منفی و زیان­بار نیز دارد، زیرا در فعالیت سدسازی، به طور عموم، هزینه­ های واقعی (سرمایه­ ای) از برآوردها (بودجه) پیشی می­ گیرند و هم چنین مقدار زیادی فساد و ضعف برنامه­ ریزی در این زمینه وجود دارد.

از سویی، سدها نماد موفقیت برنامه­ های سیاسی برخی دولت­ ها هستند و از سویی دیگر نماد شکست و فساد اداری برخی از دولت­ها نیز می­ توانند ­باشند.

در کشور ما نیز در بسیاری موارد قدرت‌نمایی دولت‌ها در قالب ساخت سدها صورت گرفته است. ساختن سدهای زیاد با تحمیل هزینه و خسارت زیست‌محیطی بالا ، مانند ساختن سد گتوند روی تپه‌های نمکی (گنبدها و رگه‌های) نمکی علی‌رغم تذکر اکید مسئولان زیست‌محیطی در زمان دولت نهم و دهم.

سدها، هم چنین آثار منفی متعددی نیز به همراه دارند، نظیر جابجایی اجباری ساکنان محل احداث و تجهیز سد.

ساخت سد ، جابه‌جایی اجباری ساکنان ، از بین رفتن زیست‌بوم مناطق!

در این راستا، در کشور چین بیش از 23 میلیون نفر مجبور به تغییر مکان سکونتگاه­ های خود شدند و در بسیاری از مناطق، ساکنان منطقه، ریشه­ های فرهنگی و قومی خود را بدون دریافت خسارت متناسب ترک کردند.

سدهای بزرگ آثار زیست محیطی منفی متعددی دارند. برای نمونه می­ توان خطر انقراض گونه­ های گیاهی و جانوری، تخریب آبگیرهای محلی و اختلال در اکوسیستم­ های طبیعی را نام برد.

ترکیب مشکلات زیست محیطی و تغییر مکان اجباری ساکنان منطقه، یعنی سدها بخشی از فرهنگ و میراث یک منطقه را نابود یا مختل می­ کنند. برای نمونه، جاذبه و اهمیت فرهنگی برخی مناطق حاشیه­ رود یانگژی، متاثر از ساخت و تجهیز تعدادی سد، به طور کلی نابود شده است.

ساخت سد و مناقشات بین‌المللی

تاثیر ساخت و تجهیز بسیاری از سدها، متاثر از رودهای مشترک و مرزی، فراملی است که سبب چالش­ ها و مناقشات منطقه­ ای می­ شود.

برای نمونه، رود مکونگ در چین و برخی کشورهای آسیای جنوب شرقی جریان دارد. وقتی دولت چین بر روی این رود، سدی را احداث کرد، جریان آب ورودی به مناطق پایین دست رود به شدت تغییر یافت.

هر چند، این سد برای دولت چین مزایای متعددی داشت، اما برای کشورهای پایین دست رود، بسیار ناحوشایند بود.

به طور عموم برای ساخت و تجهیز سد بر رودهایی که بین چند کشور مشترک است، تلاش می­ شود مذاکرات بین­ المللی انجام شود.

اما این تلاش­ ها، پیوسته موفقیت­ آمیز نیستند. در برخی موارد کشور بالا دست رود، هر فعالیتی را که در راستای نیل به سیاست­ های هدف­ گذاری شده خود دارد، انجام می­ دهد و کشورهای پایین دست رود، ناچار به پذیرش عواقب منفی و زیانبار آن خواهند بود.

ساخت سد یک سیاست توسعه‌ای است یا پروژه‌ای با آثار زیان‌بار بلندمدت

در مجموع، بیش­تر کشورهای جهان از ایده­ سدسازی به عنوان پروژه­ های بزرگ توسعه روی برگردانده­ اند. بانک جهانی در دهه­ های 1960 و 1970 از کشورها در این زمینه حمایت مالی می­ کرد، اما با اوج گیری جنبش­ های محیط زیستی (سبز)، در حال حاضر، نسبت به ارزش سدسازی شک زیادی وجود دارد.

در برخی کشورها نه تنها ساختن سد منسوخ شده است بلکه حتی سدهای ساخته شده نیز تخریب می‌شوند. برآورد شده از بین رفتن زیست‌بوم و برهم خوردن تغییرات آب‌وهوایی هزینه چندین برابر مزایای ساختن سد در کوتاه‌مدت دارد:

در آمریکا و اروپا برای نجات مردم و طبیعت سدها را تخریب می کنند

البته ساخت و تجهیز سد در کشورهای چین و هند هم چنان فعالیتی بسیار محبوب است، به ویژه در چین که این کشور صادرکننده­ فن آوری و دانش فنی و مهندسی برای ساخت و تجهیز سد به برخی کشورهای آفریقایی است.

[1]. برای مطالعه­ بیش­تر، به منابع زیر مراجعه کنید:
§ Brahma Chellany,”China’s Dam Frenzy”
§ Peter Gleick, : China Dams

به کوشش مریم داودآبادی | برگردان ویدئو از کانال تلگرام کلاس درس اقتصاد توسعه