اقتصاد چرخشی: چهار میلیون مدل کسب وکار و بیشتر!
برگردان: مجتبی غفاریان زرگر و سامان روح‌بخشان
ویراستار: محمد ابراهیمی آهویی
ایده های زیادی برای طراحی مدل های کسبوکار برای اقتصاد چرخشی ارایه شده است.
برخی براساس مطالعات موردی و برخی دیگر برگرفته از نظریه پردازی هستند. اما چرا تهیه یک نمای کلی جامع از مدل های کسب وکار اقتصاد چرخشی بسیار دشوار است؟
پاسخ ساده است: زیرا تعداد آنها بسیار زیاد است.
ما این تنوع را براساس جستار آوریل 2018 درج شده در ژورنال Industrial Ecology (که تا سال 2019 به صورت رایگان در دسترس بود) مشاهده کردیم.
ما به همراه پروفسور استفان گلد و پروفسور نانسی بوکن، ادبیات اقتصاد چرخشی را مرور کرده و 26 نوع مدل عمده کسبوکار را یافتیم؛
از جمله به عنوان نمونه، «ساخت مجدد» ، «تبادل ضایعات» و «خدمت به عنوان محصول». این نوع مدل های کسبوکار چیزهای زیادی را در مورد گزینه های متعدد طراحی برای تدوین مدل های کسبوکار اقتصاد چرخشی نشان می دهد.
این موضوع نه تنها برای محققان، بلکه شاید خیلی بیشتر از آن برای مدیران زنجیره تامین، توسعه دهندگان کسبوکار و محصولات، مدیران نوآوری و سایر مشاغل که برای پایدارتر کردن کسبوکار خود تلاش می کنند، اهمیت دارد.
این انواع مدل های کسب و کار نشان می دهد که تنوع شگفت آوری از گزینه های طراحی برای طراحی کسب و کار بر مبنای اقتصاد چرخشی وجود دارد.
از جمله پیشنهاد های متعدد مهندسی ارزش، ارتباط با مشتری، یا رویکردهای زنجیره تامین برای بستن جریان مصرف مواد اولیه و انرژی. از لحاظ تئوریک ، این تنوع، در تئوری امکان توسعه بیش از 4 میلیون مدل مختلف کسبوکار را برای اقتصاد چرخشی فراهم می کند.
اقتصاد چرخشی | مفهومی پیچیده، اما منبعی غنی برای خلاقیت
مفهوم اقتصاد چرخشی جدید نیست و می توان آن را در رویکردهای اولیه در زمینه زیست محیطی صنعتی جستجو کرد، که باعث ترویج پارک های زیست محیطی صنعتی و سایر مفاهیم برای تقلید از اصول طبیعت در فعالیت های انسانی از اوایل دهه 1990 شده است.
اما ترجمه ایده هایی مانند جریان بسته مواد و انرژی یا محصولات غیرمادی در فعالیت های کسبوکار یک پدیده به نسبت جدید است.
این ایده توسط سازمان های غیر دولتی مانند بنیاد Ellen MacArthur به همراه تعداد فزاینده‌ای از سیا ستها و مقررات پشتیبانی می شود، که نشاندهنده‌ی علاقه روزافزون شرکت ها در سراسر جهان است.
یکی از چالشهای اصلی اجرای عملی اصول اقتصاد چرخشی، بازاندیشی دوباره در زنجیره های تامین شرکت ها و در نتیجه نحوه ایجاد و ارایه ارزش از طریق مدل های کسبوکار آنها است.
این موضوع نتیجه تلاش نسل های متعددی از مهندسان، مدیران عملیاتی و مدیران کسبوکار، دهه ها یا حتی قرن ها صرف بهینه سازی زنجیره های تامین رو به جلو کرده اند که منابع و کالاها را «از گهواره به گور» و نه از «گهواره به گهواره» هدایت می کنند.
برای اینکه شرکت ها، سیستم های تولید و مصرف چرخشی بیشتری ایجاد کنند، باید جریان معکوس زنجیره های تامین خود را توسعه و بهبود دهند، و دیر یا زود این امر آنها را ملزم می کند تا مدل های کسبوکار خود را با شرایط جدید سازگار کنند؛
به عنوان مثال، جایگزینی ورودیهای تجدیدناپذیر با ورودیهای تجدیدپذیر با استفاده از بازیافت مواد و ایجاد محصولاتی که به آسانی قابل بازسازی یا ساخت مجدد هستند.
شرکتها حتی می توانند خدمات با مصرف کمتر مواد را جایگزین محصولات فیزیکی کنند. یک نمونه معروف، Interface Inc است که خدمات پوشش کف را به جای فرش ارایه می دهد.
بدیهی است، به محض اینکه مشتریان و نیازهای آنها تحت تاثیر قرار گیرد، شرکت ها مجبورند جایگاه خود را در بازار ارتقا دهند و منطق خود را برای ایجاد ارزش (اقتصادی) با و برای مشتریان خود تنظیم کنند، درحالیکه آنها سعی می کنند منابع طبیعی را حفظ کنند و آسیبهای کمتری نیز به جامعه وارد کنند.
همانطور که بررسی ما نشان می دهد، تغییرات در بخش تولید برای مشتریان و سایر ذینفعان غیرقابل مشاهده است و می تواند منجر به نیاز به بازاندیشی در مدل کسبوکار یک شرکت شود.
نیازی به گفتن نیست، این یک تلاش پیچیده است، و سوالات، زیادی در این راستا وجود دارد:
آیا ما باید زنجیره تأمین رو به جلو و معکوس خود را تغییر دهیم؟
آیا اکنون باید این کار را انجام دهیم یا فقط وقتی که سازمان های تنظیم مقررات و مشتریان این درخواست را از ما می کنند اقدام کنیم؟
آیا با حرکت به سمت زنجیره های تامین حلقه بسته می توانیم موقعیت رقابتی خود را بهبود ببخشیم؟
چگونه مدلی مبتنی بر اصول اقتصاد چرخشی برای کسب و کارها تعیین کنیم؟
آنچه مورد نیاز است، تجزیه وتحلیل دقیق و همچنین تمایل به پذیرش ریسکهای ناشی از تحولات فضای کسبوکار است که به شکلی درخشان، در دو کتاب توسط ریاندرسون، بنیانگذار فقید و رییس Interface شرح داده شده است.
تحقیقات ما نمی تواند به طورکلی به این سوالات پاسخ دهد زیرا بسیار وابسته به کسبوکار مورد بررسی هستند.
هنوز هم، ما می توانیم دورنمایی از تعداد زیاد گزینه های طراحی را که توسعه دهندگان کسبوکار و محصول، مدیران نوآوری و پایداری می توانند برای ایجاد مدل کسبوکار اقتصاد چرخشی خود انتخاب کنند، ارایه دهیم.
هنگامی که شرکت ها تمایل به کشف و جستوجوی عمیق تر پتانسیل تاثیرات کسبوکار اقتصاد چرخشی پیدا کنند، خواهند فهمید که این گزینه های طراحی می توانند منبع غنی برای خلاقیت و موفقیت آتی کسبوکار ایشان شوند.
«جعبه تکواژشناسی» را به «جعبه جادویی طراحی» بدل کنید!
براساس بررسی نظامند مقالات، خلاصه سیاست ها و مطالعات تخصصی، ما 12 نشریه را که به شکل صریح به انواع مدل قابل تمایز کسب وکار اقتصاد چرخشی می پردازند، شناسایی کرده ایم.
ما این 12 نشریه را در یک به اصطلاح «تجزیه و تحلیل تکواژشناسی» که در واقع مختصات یک مدل کسب وکار را مشخص می کند، گنجانده ایم. این موضوع، ویژگی های مدل کسب وکاری که بارها و بارها در این نشریات توصیف شده و الگوهای تکرار شونده مانند جایگزینی محصولات با خدمات، استفاده از مواد بازیافتی، ارائه قیمت گذاری مبتنی بر عملکرد و بسیاری موارد دیگر را معرفی می کند.
این تجزیه وتحلیل منتج به «جعبه تکواژشناسی» زیر می شود:
برای مطالعه جدول فوق، باید دانست که مدل های کسب وکار، به طورمعمول شامل موارد زیر است:
- ارزش پیشنهادی( (پیشنهاد ارائه شده به مشتریان)
- فعالیت های تحویل ارزش (به منظور رساندن و تحویل پیشنهاد به مشتریان)
- فعالیت های ارزش آفرینی (به منظور مشارکت ذینفعان لازم و امکان استفاده از منابعی که منجربه پیشنهاد می شود)
- منطق دریافت ارزش (به عنوان نمونه، توصیف هزینه ها و درآمدهای یک مدل کسبوکار و نحوه تلاش های شرکت برای اداره امورات خود)
این موارد در ستون سمت راست تحت عنوان «ابعاد مدل کسب وکار» نشان داده شده است.
آنچه «جعبه تکواژشناسی» را به «جعبه جادویی طراحی» تبدیل می کند این واقعیت است که هر ردیف گزینه های مختلفی را برای طراحی عناصر مدل کسبوکار مورد نظر شامل می شود.
برای مثال، در مورد ارزش پیشنهادی ما با 6 گزینه محصول و 9 گزینه خدمت جهت طراحی ارزش پیشنهادی، مواجه هستیم. به عنوان نمونه یکی از این گزینه ها شامل محصولات مرمت شده و خدمات مدیریت پس گرفتن محصول می شود.
گزینه های طراحی به وضوح میتواند ترکیب شود. یک شرکت می تواند محصولات مرمت شده (مانند Back Market؛ منبعی برای تلفن های هوشمند مرمت شده) و درعین حال، خدمات پس گرفتن (چیزی که Back Market روی آن کار می کند) را عرضه کند.
از اینرو می توان گفت که بسیاری از گزینه های طراحی که پیدا کردیم تعداد بسیار زیادی ترکیب را عرضه می کند. هرچند بررسی ما جامع نیست، اما با این حال، گزینه های طراحی نشان دادهشده در بالا امکان خلق 4،445،280 حالت مختلف را دارد.
(بر اساس محاسبه 6 × 9 × 7 × 6 × 7 × 10 × 4 × 7 با در نظرگرفتن انتخاب یک گزینه در هر بعد و عدم بررسی ترکیب های ناسازگار یا غیر منطقی). این تنوع باورنکردنی «جعبه تکواژشناسی» ما را به «جعبه جادویی طراحی» برای طراحان مدل کسبوکار تبدیل می کند.
البته این عدد بزرگ را خیلی جدی نگیرید، همانطور که ما هم این کار را نمیکنیم؛ هر ترکیبی، معنی دار یا در عمل قابل اجرا نیست. با این حال، این یک تصویرسازی قدرتمند از دو واقعیت است:
دامنه نوظهور از طراحی «مدل های کسبوکار اقتصاد چرخشی» بسیار باورنکردنی است بطوریکه بررسی های اجمالی همه جانبه در این حوزه را شبیه یک کار نامنظم و آشفته و در عین حال بسیار بااهمیت کرده است.
گوناگونی خیره کننده از این گزینه ها می بایست موجب انگیزه بخشی به گروه های مختلف پژوهشگران و محققان برای خلاق ترشدن و آزمایش طراحی های مدل کسب وکار مختلف در طول سفرشان به سمت کسب وکار پایدارتر، شود.
گام بعدی چیست؟
این مطالعه فقط بخشی از یک پروژه تحقیقاتی بزرگتر است که به اصطلاح «الگوهای مدل کسب وکار پایدار» نامیده می شود و در «کرسی پایداری شرکتی» شعبه برلین دانشگاه اروپاییESCP انجام شده است.
به عنوان مثال، تیم های مختلف در حال بررسی مجموعه گستردهای از 45 الگو برای پشتیبانی از نوآوری در مدل کسب وکار مبتنی بر پایداری، نقش و ارتباط الگوهای مدل کسب وکار برای ایجاد ذینفعان بیشتر در شرکت ها و همچنین ترویج مصرف پایدارتر هستند. الگوهای مدل کسب وکار ما هم اکنون در یک ابزار برخط مدل سازی کسب وکار نیز ارایه شده است، تا این الگوها در دسترس طراحان مدل های کسبوکار پایدار قرار گیرد.
برگردان: مجتبی غفاریان زرگر و سامان روح‌بخشان
ویراستار: محمد ابراهیمی آهویی